Lazların masal dünyasını keşfedin !
Lazların Masal Kitabı Çıktı !
Nurdoğan Demir Abaşişi'nin Laz masal derlemelerinden oluşan kitabı çıktı.
Laz Halk Masalları, zaman alan titiz bir çalışma ve yılların birikimi ile okuyucunun beğenisine sunuluyor. Bugüne kadar yayımlanmamış 52 Laz halk masalından oluşan kitap Laz dili ve kültürünü yazıya geçirme çabalarına değerli bir katkı sağlıyor. Kitapta, masallar önce orijinal Lazca haliyle yazılmış, Türkçe özet çevirisinden sonra İngilizce çevirisi de yapılmıştır. Bu haliyle yapılmış ilk Laz masal kitabı olma özellğine de sahiptir.
Yine bir ilk olarak kitapta yer alan masallardan oluşan bir MASAL CD'si ek olarak veriliyor.
Abaşişi, kitabında Lazoğlu Alfabesini kullanarak Laz alfabesinin daha da pekişmesini sağlamıştır. Laz Halk Masalları, bundan böyle Lazlar, Karadeniz ve Kafkasya konularında yayınlar yapmayı amaçlayan KOLKHIS yayınlarının ilk kitabı.
Tüm Kitapçılarda Kolkhis kitap
İletişim: Lazuri.com, Ayrıntılı bilgi ve Kitap siparişi için [Buraya E-Mail] gönderebilirsiniz.
ISBN: 975-6481-68-4
Tel: 0216 349 43 15
Adres : Neşet Ömer Sokak Kadıköy İş Mrkz. No.: 1/105 Kadıköy/ İstanbul
Tel: 0216 349 43 15-450 00 22

Hediye verilen CD'den bir masal örneğini aşağıdaki Flash Playerden dinleyebilirsiniz.

Lazuri Ôaramitepe/ Laz Halk Masalları

Yeni bir yolculuğa çıkıyoruz... Doğup büyüdüğümüz topraklara, çocukluğumuza, Laz masallarının gizemli dünyasına... Bu kitabın bizlere hatırlatacakları bir yana, çocuklarımıza ana dillerinde unutamayacakları dünyalar sunacak, atalarının hayal dünyalarını öğrenebilecekleri, okuyabilecekleri bir Lazca masal kitabı var artık.

Son yıllarda Laz kültürünü gün ışığına çıkarmak ve literatürü geliştirmek adına birçok değerli çalışma yapıldı. Nurdoğan Abaşişinin derlediği halk masallarından oluşan ve "Lazuri Ôaramitepe/ Laz Halk Masalları" adını taşıyan bu çalışma, Laz dili ve kültürünü yazılı hale getirme çabalarına büyük bir katkıdır. Elbette daha yürünmesi gereken çok yol var ve Laz diline gönül verenler bu yolda ilerlemeye devam edecekler.

Lazcada "Ôaramiti" masal, “oôaramitu" masal anlatmak demektir. Biz de bu kelimelerden yola çıkarak Lazca masalların bulunduğu bu kitabın adını "Lazuri Ôaramitepe/ Laz Halk Masalları" koymayı uygun bulduk.

Elinizdeki masal derleme çalışması ile Anadolu ve Kafkas halklarının masal dünyalarını karşılaştırabilme adına önemli bir eksik bir nebze de olsa giderilmiştir. Bizler bu çalışmayla Laz masallarının Anadolu ve Kafkas coğrafyalarında anlatılan masallarla arasındaki farkları, benzerlikleri ve özgünlükleri görebilme şansını elde etmiş olduk. Abaşişi Nurdoğan, bu alanda önemli bir başarıya imza atmış ve 52 Lazca masalı bizzat kaynak kişilerden derleyerek Türkiyenin kültür mirasına kazandırmıştır.

Bu kitaptaki masallar Viwe´de (Fındıklı kazası)) derlenmiş Lazca masallardan oluşmaktadır. Önce masalların Lazca orijinalleri yazılmış, ardından Abaşişi Nurdoğan´ın çevirisi ile Türkçe özetine yer verilmiştir. İlk yirmi masal İngilizceye çevrilerek Lazca ya da Türkçe bilmeyen ilgililerin faydalanabilmeleri düşünülmüştür. Çeviriler, kendisi de Sapanca Lazlarından olan Eylem Bostancı tarafından yapılmıştır. Kitapla ilgili bütün çalışmalar bittikten sonra, bazı masalların stüdyo ortamında okunarak bir Lazca Masal CD´si hazırlanmasını gündeme geldi. Sn. Abaşişi İstanbul´a bu iş için geldi. Birol Topaloğlu´nun stüdyosu´nda kayıtlar yapıldı ve böylece ilk Lazca masal CD´si hazırlanmış oldu. Bu arada, Hasan Uzunhasanoğlu ve Erdal Aykuûun çok değerli katkılarını teşekkürle anmak gerekir, Néaşa exûit!

Burada kitapla ilgili bazı ayrıntılara yer vermek faydalı olacaktır.

- Masalların kaynakları dipnot olarak belirtilmiştir. Kaynağı belirtilmeyen masalların kaynağı Abaşişi Nurdoğan´ın kendisidir.

- Masallar kaleme alınırken olayların akış sırasına, konusuna, kahramanına ve kullanılan nesnelere dokunulmamıştır.

- Aynı temayı işleyen masallardan anlatımı en iyi olanı seçilmiştir.

- Konuşma dilinde yer alan ifadelerle, günümüzde sadece masal dilinde karşılaştığımız "E kçini, çkimi kçini" gibi ifadeler, masalın bittiğini anlatan sonuç ifadeleri “moro mu giçkites..., diçodu... vb.” özellikle korunmuştur.

- Gereksiz söz yinelemelerinin yerine daha kısa ve edebi anlatımlar tercih edilmiştir.

- Lazcada masal zamanları yörelere göre değişebilmektedir. Hopa ve Çxala diyalektinde fiilin sonuna "-ûeren", Arhavi´de "doren" ya da Hopa´ya yakın köylerde "ren", Ardeşen ve Pazar´da sadece geçmiş zaman biçimi kullanılırken Fındıklı´da Arhavi ya da Pazar-Ardeşen formu kullanılabilmektedir. Bu çalışmada fiil zamanları, "geçmiş zaman" ve "geçmiş zaman + doren" biçimi kullanılmıştır.

- "Mtugişi Meseli, Esüici, Ncumuşi tasi, Lomeşi biöi, Maméudale üoçişi Nena, Mamuli do coğori, Badi do guruni muşi, Jur bozoşi meseli" masalları Arnold Çikobava´nın "Lazuri Gramatiüuli Analizi (1935)" kitabından faydalanılarak, "Oûriüe do 3ana" masalı Guram Üarûozia"nın "Lazuri Tekstebi-I" adlı kitabının 140. hikâyesine bağlı kalınarak hazırlanmıştır.

Laz Masal Araştırmalarının Kısa Tarihçesi

Bilindiği gibi Lazca konusunda Gürcistan´da birçok akademik çalışma yürütülmüştür. Bunlardan biri ünlü dilbilimci Arnold Çikobava´nın "Öanuri Tekstebi / Xopuri Üiloüavi" (Tiflis, 1929) kitabıdır. Çikobava, derlemelere dayanan bu çalışmasında çok sayıda Laz masalına yer vermiştir. Çikobava´nın diğer bir çalışması ise 1936´da yayımladığı "Öanuri Gramatiüuli Analizi"² adlı eseridir. Bu kitapta hem Lazcanın gramer analizleri yapılmış, hem de onlarca Laz masalına yer verilerek günümüze ulaşması sağlanmıştır. Çikobava´nın derlediği masallar Hopa ve Çxala diyalektlerinden oluşmaktadır. Bu çalışmada Çikobava´nın bazı masallarını bulabileceksiniz.

Laz masalları üzerine yapılmış ve yayımlanmış kapsamlı bir diğer çalışma ise dünyaca ünlü Fransız dilbilimci Georges Dumézil imzasını taşır. Dumézil, 1930´ların ilk yıllarında İstanbul´da Arhavili Lazlardan masallar derlemiş, bunlar 1967 senesinde Paris´te yayımlamıştır. Dumézil´in "Contes Lazes" adını taşıyan çalışmasında yirmi beş Lazca masal ve bunların Fransızca karşılıkları bulunmaktadır. Dumézil, ayrıca kitabının giriş bölümünde kısa ama değerli Lazca gramer açıklamalarına yer vermektedir.

En kapsamlı Lazca masal derlemesinin Megrel dilbilimci Guram Kartozia tarafından yapıldığını söylemek yanlış olmayacaktır. Zira, Çikobava ve Dumézil´in çalışmalarını yaptıkları 1930´lu yıllar Lazların yaşadığı bölgelere ulaşımın fiziki ya da politik nedenlerle zor olduğu bir. Bundan dolayı her iki bilim adamı da ancak kendi bulundukları yerlerde yaşayan ve Lazca masal bilen insanlardan derlemeler yapabilmişlerdir. Sınırlı imkânlarla yapılan bu çalışmaların başarıları takdire şayandır.

Guram Kartozia, Hopa, Arhavi, Fındıklı, Ardeşen, Fırtına Vadisi Laz köyleri ve Pazar´da alan araştırmaları yapabilme olanağına sahip olmuş, Lazca´nın farklı diyalektlerinden materyaller toplayabilmiştir. Zengin Lazca materyallerin bulunduğu iki ciltlik eserin ikinci cildi bu şekilde ortaya çıkmıştır. "Lazuri Tektstebi"nin I. cildinde (Tiflis, 1972) Sarôi köyünden derlenmiş çok sayıda Laz masalı ile şiirler ve hikâyeler vardır. Kitabın II. cildi (Tiflis, 1993) ise daha çok Fındıklı, Ardeşen, Pazar kasabalarında yapılmış, masalların da bulunduğu Lazca derlemeleri içerir.

Gürcistan´da Laz masalları üzerine yapılan çalışmalar Çikobava ve Kartozia gibi dilbilimcilerin değerli çalışmaları ile sınırlı değil elbette. Burada İrine Asatiani´den, "Öanuri Tekstebi" (Tiflis, 1974) adını taşıyan derlemelerinden söz etmek gerekir. Derlemeler çoğunlukla Meleni Sarpi köyünde konuşulan Lazca´yı kapsar, ancak Gonio, Ureki (Poti yakınlarında), Batum, Oçamçire ve Anaülia´da konuşulan Lazca diyalektlere de yer vermiştir. Sarôi köyündeki çalışmalar iki bölüme ayrılmıştır; 1946 derlemeleri ve 1968 derlemeleri. Masallar cümle cümle ayrılarak numaralanmış, Gürcüce karşılıklarına yer verilmiştir.

Bunların dışında edebiyat yapma amacı güden çalışmalar da vardır. İşte Natela Kutelia ve Sergi Cikia´nın "Lazuri Ôaramitepe" (Tiflis, 1982) adını taşıyan ortak çalışması bu tür için iyi bir örnek sunar bizlere. Yazarlar, üç adet masala yer vermişlerdir. Bunlar, üzerinde çalışılmış masallardır ve resimlerle desteklenmiştir. Ayrıca kitapta Lazca şiirler ve alfabe tanıtımından sonra küçük bir sözlük eklenmiştir. Bu kitap, Laz masallarından örnekler sunması ve konuya dikkat çekmesi açısından değerli bir çalışmadır.

Yukarıda sıraladığımız çalışmalar kısmen Türkiye içinde yürütülmüş olmakla beraber tamamı Türkiye dışındaki ülkelerde yayımlanmışlardır. Bunlardan hiçbiri yayımlandıkları tarihlerde Türkiye´deki Laz okur çevresine ulaşamamış ya da parmakla sayılacak kadar az sayıda ilgiliye ulaşabilmiştir. Özellikle Gürcistan´da yapılan çalışmalar Gürcü alfabesi ile yazıldıklarından, Türkiye´de yaşayan ve Latin harf sistemine alışmış Lazların bu çalışmalardan faydalanmaları zaten zordu.

Masalları sınıflandırdığımızda pek çok farklı motifte masalla karşılaşırız. En yaygın olanı hayvanlarla ilgili olan masallardır. Ayı, çakal, tilki, horoz, kedi, fare, baykuş, nar bülbülü gibi hayvanlar masal kahramanıdırlar. Her hayvanın kendine has bir özelliği vardır ve kahramanı oldukları bütün masallarda bu özelliklerini muhafaza ederler. Mesela mitolojiye göre nar bülbülü kibirli bir kuştur; göğün gürlediği zamanlarda sırtüstü yatarak bacaklarını göğe diker ve gökyüzünü bu şekilde tutar. Bu özelliğinden dolayı kendini başka kuşlardan daha üstün görür, kendini beğenir.

Bir başka çeşit ise insanlar arasındaki ilişkileri anlatan masallardır. Bu masallarda kahramanlar insanlardır; anne, baba, kardeşler, ihtiyar kadın ve adam, gelin, kaynana, üveyana, padişah gibi.

Masallar gerçekçi olabileceği gibi, gerçek yaşam öyküsünden ağır ağır olağanüstülüğe doğru kayıldığı da görülür. Laz masal anlatma kültüründe, gerçek yaşamdan masala veya masaldan gerçek yaşama geçiş tarzı ile ilgili örnekler vardır.

İmgesel varlıkların kahraman olarak karşımıza çıktığı, olağanüstü olayların yaşandığı masallar da oldukça yaygındır. "Germaüoçi", "Öinüa", "Divi" gibi Laz mitolojisinden tanıdığımız varlıklarla insanlar arasında olmadık ilişkiler yaşanır. Bu varlıkların kendilerine özgü özellikleri vardır; mesela "Germaüoçi" her tarafı tüylü, insanla karşılaştığında onu taklit eden, korkutucu bir varlıktır. "Öinüa" kuytu yerlerde, değirmenlerde yaşar, saçları darmadağınıktır ve çoğu zaman korkutucudur; akşam hava kararınca ortaya çıkar, horozun ilk ötüşüyle ortadan kaybolur. "Divi" yani dev oldukça iri, insan kokusu alabilen ve insan eti yiyen bir varlığı temsil eder. Yerin altında başka bir dünyada yaşamaktadır.

Türleri ne olursa olsun, kimi masallarda pek çok farklı özellikteki kahraman bir araya gelebilmekte, sıradan bir varlıkla gerçeküstü bir varlık bir mücadele içine girebilmektedir.

İsmail Avcı BUCAKLİŞİ

04 Mayıs 2005

Nurdoğan Demir ABAŞİŞİ

II. dünya savaşının bitip açlığın kıtlığın yoğun bir şekilde devam ettiği 1944 senesinin Aralık ayında Viwe nahiyesinin (şimdiki Fındıklı kazası) Sümer köyü, Ğoncoti mahallesinde doğdu.

İlkokulu dört kilometrelik mesafeden yalın ayak başı kabak bitirip ortaokulu kazada okudu. İstanbul Pertevniyal Lisesi´nde başlayan tahsili “Köyden indim şehire şaşırdım birden bire” misali son sınıfta bırakıp askere gitti. Dört yıl çayalım yerlerinde kayıtçı, kantarcı, eksper olarak çalışıp 1969 yılında SEKA´da memur olarak göreve başladı. Liseyi ve Açıköğretim fakültesini memurluğu süresince tamamladı. Günümüze kadar 27 Mayıs, 12 Mart ve 12 Eylül gibi darbe ve muhtıraları yaşadı.

Birçok sivil toplum örgütünde çalıştı, yöneticilik görevlerinde bulundu. Otuz yıllık tiyatro sahne deneyimi ve oyun yönetmenliği yapmış olan Nurdoğan Demir ABAŞİŞİ emekli olup, şimdilerde doğduğu kasabada, gençlere kendi kültürünü tanıtma macıyla kemençe yapmakta, kurslar vermektedir.

15.08.2005 Lazuri.Com