Uyarı: Bu yazıda Lazca sözcükler için LAP_____(Lazurialfabe Plain)Font Kullanılmıştır. Windows\Fonts dizininde LAP_____(Lazurialfabe Plain) Font olmayanlar(Bu yeni bir font olup sitemizde ilk bu yazi ile sunulmaktadir) karakterleri yanlış veya eksik görecektir. Bunun olmaması için, Windows\Fonts dizinine LAP_____(Lazurialfabe Plain) Font'u Buradan Download edebilirsiniz

Lazuri - Turkili / Turkili - Lazuri Ansiklopedik Laksiyonu Lazca - Türkçe / Türkçe - Lazca Ansiklopedik Sözlük Yazar : Faruk Benli Yayıncı : Kebikeç Yayınları Basım Yeri : İstanbul Basım Tarihi : 2004 Sayfa Sayısı : 320 s. Ebat : 13x19 Dil : Türkçe Açıklama : 10.000'e yakın Lazca, 3500'e yakın da Türkçe maddebaşıyla ve çok sayıda altmadde ile Lazca için yeni bir sözlük... Her dil gibi Lazca için de! Lazuri va gondunas "Lazca unutulmasın" (Arka kapaktan) (Orijinal karton kapağında). Int.sipariş: SanatKitabevi.com »»

Giriş

Lazca

Lazca, Güney Kafkas dillerinden olup esas olarak Rize ve Artvin bölge­sinde, Pazar, Fındıklı, Hopa,  Arhavi, Borçka ilçeleri ile çevresinde ko­nuşulur. Bunun dışında Sakarya, Kocaeli çevresine göç yoluyla gelen Lazlar da vardır. Türkiye dışında ise Gürcistan’da Lazlar vardır.  Gürcis­tan’da yaşayan Lazlara Rusça kaynaklar “Çan” ya da “Zan”  olarak yer verirler. Lazcanın akrabaları ise Gürcüce, Svanca ve Megrelcedir. Kimi yabancı kaynaklar bu dört dilden oluşan aileye “Kartvel” dilleri ailesi derse de Lazlar bu adlandırmaya karşı çıkarak “Kartvel” sözünün esas ola­rak Gürcüceyi gösterdiğini, Lazcanın  Gürcücenin bir diyalekti olmayıp söz konusu grup, aile içerisinde tek başına bir dil olduğunu belirtirler. Bu konuda aşağıda kaynaklarda yer verilen Türkçe kitaplarla internet say­falarına bakılabilir. Kesin olan bir gerçek ise, söz konusu dillerden çok eski dönemden beri yazı dili olanın Gürcüce olduğudur. Kaynaklar Gürcücenin 5. yüzyıldan beri yazılı geleneğinin olduğunu belirtirler (G. A. Klimov, s. 3; A. Dilâçar, s. 103). Lazcanın bu dört dil arasında en yakın olduğu dil Megrelcedir. Bunu Klimov’tan yararlanark hazırladığım aşağıdaki tablodan da anlamak mümkündür.

Önek ya da içek konusunda bir hayli zengin olan Lazcayla ilgili ça­lışmalar daha çok eski Çarlık Rusyası ile Sovyetler Birliği’nde ya­pılmıştır. Avrupa’da da bu konuda çalışmalar var olup bunların içerisinde sürmekte olanlar vardır. Klimov’un verilerine göre sayabileceğimiz belli başlı kaynaklar şunlardır: N. Ya. Marr, Grammatika çanskogo (lazs­kogo) yazıka s hrestomatiyey i slovarem [Çan Dilinin (Lazcanın) Dilbilgisi, Metinler ve Sözlük],  St. Petersburg 1910; A. S. Çikobava, Grammatiçeskiy analiz çanskogo (lazskogo) dialekta s tekstami [Metinler Üzerinde Çancanın (Lazcanın) Ağızları Üzerine Dilbilgisi İncelemeleri], Tiflis 1936  (Klimov, s. 4’e göre).

G. Deeters’e göre “Kartvel” dilleri şöyle tasnif edilebilir (Das Khart­welische Verbum. Vergleichende Darstellung des Verbalbaus der Süd­kaukasichen Sprachen, Leipzig 1930, s. 3 (aktaran, Klimov, s. 17)

Bu dillerin ilk karşılaştırmalı sözlüğü de A. S. Çikobava’ca ya­yımlanmıştır: Çansko-megrelsko-gruzinskiy sravnitelnıy slovar’, Tiflis 1938 (aktaran, Klimov, s. 17).

Türkiye’de ise günümüze değin akademik anlamda Lazca çalışmaları yaygınlaşmamıştır. Lazca üzerine çeşitli yayınlar 1990’lı yıllardan iti­ba­ren görülmeye başlanmıştır. 1990’dan sonra bu konudaki ilk dergi bildi­ğim kadarıyla Ogni’dir.  Sonraki yıllarda çeşitli kitap ve sözlük yayınları da görülmeye başlanmıştır. Bu yakınlarda bir de dilbilgisi yayımlan­mıştır, bunların tümü kaynakçada görülebilir. İnternet ortamında da bu konuda bir hayli çalışma, etkinlik vardır. Lazcayla ilgili daha ayrıntılı ve 

uzman gözüyle yazılmış bilgileri söz konusu çalışmalarda görmek müm­kündür. İdeal olan ise Lazcanın başta üniversitelerin dilbilimi bölümleri olmak üzere, her türlü siyasî hedeflerden uzak olarak, olması gerektiği şekilde Türkiye’de de çalışılmasıdır. Bu işi yapacak olanlar ise yeterli bir dilbilimi donanımına sahip, Türkdilbiliminden ve yöre dil­lerinden belirli ölçüde yararlanabilen uzmanlar olmalıdır.

Lazca incelemelerinde Doğu Karadeniz bölgesi ağızları üzerine ha­zırlanan çalışmaların, Rize, Artvin, Trabzon ağızlarıyla ilgili çalışma­ların tamamı çok çok önemlidir. İç Karadeniz, Erzurum ve Kars ağızları da bu çerçeve de değerlendirilmelidir.

Lazcanın önemli özelliklerinden birisi, öteki Kafkas dillerine göre, ünsüz sisteminin çok zengin olmasıdır (bak. Kutscher s. 2)

Benim çokça kullandığım ve yararlandığım çalışmaya gelince, Kli­mov’un karşılaştırmalı, etimolojik sözlüğüdür; Güney Kafkas dilleri arasındaki akrabalığı, ilgiyi göstermek açısından bu sözlükten vermek istediğim örnekler yandaki tabloda (s. 6) yer almaktadır

Elinizdeki sözlükte gözüme çarpan kimi çekimli biçimlere, Lazcanın kimi dilbil­gisi özelliklerine gelince, her şeyden önce ma- ile kurulan sözcüklere baktığımda, ma-’lı örneklerin hemen hemen hepsi çokluk ya da fazlalık, aşırılık bildiren sözcükler türetmektedir.

Yine -ap- eki veya içeki genelikle (factitive) ettirgenlik eki görünü­mündedir:

Okrotapu: Dondurmak

Okrotu: Donmak

Onkulanapu: Kısalttırmak

Onkulanu: Kısaltmak

Oyilapu: Vurdurmak

Oyilu: Vurmak

Bununla birlikte, iştaş çatılı bir örnekle de karşılaşırız:

Okvasapu: Döğüşmek

Okvasu: Dövmek

çkimi sonekinin de birinci kişi iyelik eki olduğunu görürüz:

Cumaçkimi: Erkek kardeşim

Çkimişeni: Benim için, skanişeni: senin için

Daçkimi: Kız kardeşim

Skiriçkimi: Evladım, Bereçkimi: Çocuğum,

Suyiçkimi: Canım benim

Sözlüğe gelince, sözlükte 10.000’e yakın Lazca, 3500’e yakın da Türkçe maddebaşıy ve çok sayıda altmadde yer almaktadır. Lazca bö­lümünde yer alan kimi maddeler (ahti ohvenu, bereş okopumu, czğebeuşi, çanda vb.) sözlüğe ansiklopedik bir nitelik katmaktadır.

Lazca ile ilgili son söylemek istediğim ise, Türkiye‘de Lazca ile il­gili yaygın inanışın, Lazcanın Türkçenin ağızlarında birisi olduğu ina­nışının yanlış olduğudur. Elbette ki eğitimli kesimlerin önemli bir bö­lümü böylesi bir yanlışa düşmemektedir. Ancak bir kısım eğitimli de Laz­ca dendiğinde Trabzon ağzını aklına getirmektedir. Lazcanın Türk­çeden farklı, ayrı bir dil olduğunu göstermek amacıyla Lazca bir metni, Türkiye’de herkesçe bilinen bir Nasrettin hoca fıkra­sını Hopa ağzına göre aktarmak istiyorum:

ar nağas xoca Nusrettinişi manzageyi xocaşi oxoyişa mulun do toki akvandeps. Xocak: “tokis mkiyi geobği, emuşeni va memaçasion” ya tku. “Xoca, koguişaşi-yi? tokis mkiyi gyibğen-i?” ya  xocak emzema­nis: “meçamu va ginta-şi mkiyi ti gyibğen kata şeyi ti gyibğen” ya tku.

Bir gün Nasrettin Hoca’nın komşusu Hoca’nın evine gelip ip ister. Hoca “İpe un serdim, bu nedenle veremeyeceğim” der. “Hoca sen deli misin? İpe un serilir mi?” Bunun üzerine Hoca, “Vermek iste­mezsem ipe un da sererim başka bir şey de!” der. (Yayımlayan: G. Du­mezil, oradan aktararak çeviren: Silvia Kutscher, s. 9)

Lazuri-Turkili’nin Hazırlanış Hikayesi

Şu an kullanımınıza sunulan Lazuri-Turkili / Turkili- Lazuri Ansiklopedik Laksiyonu’nun başlangıcından bugüne uzanan epeyce uzun bir öyküsü var. Bu uzun süreçte bir çok kez Faruk Beye düzelti için danışıldı, yardımına başvuruldu. Sözlük bana ilk önce a’dan z’ye kadar her birisi kendi ayrı ayrı dosyalara A, B, C başlıklarıyla yazılmış, ama söz konusu maddeleri kendi içerisinde abc sırasına dizilmemiş olarak, daktilolu biçimde ulaştı. Bu ilk biçim yanılmıyorsam 1998’in Hazi­ranında gelmişti. İlk bilgisayar dizgisinden sonra yapılan abc sırala­masında maddebaşında çok sayıda tekrar olduğunu gördüm. İlk elden bu tekrarları silmeye başladım. Bu sırada yeni, ilave dosyalar gelmeye de­vam etti. Tabii her yeni dosyayla birlikte sözlük yeniden abc sırasına kondu. Her defasında da yeni tekrarlar işimizi yavaşlattı. Her ne kadar bu ekler, yeni madde girdileri işimizi yavaşlatsa da sözlüğün zenginleşmesi­ni sağlaması açısından katlanılabilir bir sıkıntıydı. Öte yandan Faruk Bey hiç yorulmadan yeni verileri daktilo edip göndermeye devam edi­yordu. Hatta en son ilaveler, yaklaşık 2000 yeni madde geçen yaz, 2003 yazında gelmişti. Bu emeğe, Faruk amcanın emeğine karşılık yeni mad­deleri düzenlemekten kaçmak olmazdı. Bu haliyle sözlükte 10.000’e ya­kın Lazca, 3500’e yakın da Türkçe maddebaşı ve çok sayıda altmadde yer almaktadır. Lazca bölümünde yer alan kimi maddeler (ahti ohvenu, be­reş okopumu, czğebeuşi, çanda vb.) sözlüğe ansiklopedik bir nitelik katmaktadır.

[1] [2] [DEVAMI »»]