Uyari: Bu sayfada Lazca sözcükler için "Alboni Font"(yazı karakteri) kullanılmıştır. "Windows \ Fonts" dizininde Alboni Font olmayanlar karakterleri yanlış görecektir. Bunun olmaması için Windows\Fonts dizinine [Alboni Font'u buradan yükleyebilirsiniz]. Ayrıntılı bilgi için Lazuri Font ya da LazuriPC sayfamızı okuyunuz.

Derenin Aktığı Yer Sizin, Suyu Değil!

Eylem Bostancı

Yoksa siz bu yaz İstanbul'un, Ankara'nın sıcağından, akmayan musluklarından kaçıp memlekete sığınanlardan mısınız? Memleket ne güzel! Çocukların gün boyu içinden çıkmadığı derelerden pırıl pırıl sular akar. Tertemiz hava, çeşmelerden gürül gürül akan su bedava…

Oğlumun elini tutup dereye doğru ilerliyorum. Daha dün bütün ihtişamı ile akan derede son derece cılız bir su kaldığını görüyorum. Bir anda içimi dolduran üzüntü gerçeği öğrenince öfkeye dönüşüyor.

Peki, ne zamana kadar? Doğu Karadeniz'e tanrı tarafından bağışlanan bu zenginliğe, büyüyen su kıtlığı karşısında kul tarafından göz konulmayacak mı?

Misal, bir yaz memlekete gidiyorsunuz. “Ben bir dereye ineyim” deyip yürüyorsunuz. O da ne! Dere neredeyse kurumuş. Bana geçen yaz oldu bu… Sapanca'da Fevziye köyündeyim(Lazca isimiyle Süuruça). Köy deresiyle ünlü, yazları piknikçilerle dolup taşıyor. Oğlumun elini tutup dereye doğru ilerliyorum. Amacım Arte'yi dereye sokup yüzdürmek. Ama bir acaiplik var, dereden su sesi dahi gelmiyor. Yaklaşıyorum, daha dün bütün ihtişamı ile akan derede son derece cılız bir su kaldığını görüyorum. Bir anda içimi dolduran üzüntü gerçeği öğrenince öfkeye dönüşüyor. Meğer, derenin kaynağının başladığı yerdeki belediye Adapazarı Büyük Şehir Belediye'sine suyu kiralamış. Dere suyu bir de bir balık çifliğine gidiyormuş. Bu yüzden, dereye akan su kesilmiş, ama kış olunca, yağmur yağınca su çoğalıyormuş. “Nasıl olur!” dedim. Köylüler de duyunca aynı şeyi söylemişler; “Nasıl olur! Bizim deremizin suyunu nasıl kesersiniz, bu derede çocuklarımızı yüz senedir yüzdürürüz, bu da nerden çıktı” demişler. “Derenin aktığı yer sizin, suyu değil!” demişler, “Suyun çıktığı kaynak bizde, istediğimizi yaparız” . Elbette köylü ve civardaki halk ayağa kalkmış. Nafile!

10 sene önce bunu Fevziye köyündeki insanlara anlatsam, hadi canım, bu dere bizim derlerdi. Bu yaz Pazar Hasköy(Noxlapsu) köyünde aynı şeyi anlattığımda, “Taxa! Bizim burada öyle bir şey yapamazlar, dere bizim” dediler. Keşke!

Doğu Karadeniz havzasının yıllık ortalama su potansiyeli ve verimliliğine baktığımızda Türkiye'de üçüncü sıradadır. Bunun anlamı, ülke içindeki eşitsiz su kaynakları dağılımından dolayı, Doğu Karadeniz halkı olarak mevcut su kaynaklarımızı sadece kendimize saklayamayacağımızdır.

Aslında, Doğu Karadeniz'in kendisine yetecek kadar su hazinesi bulunmaktadır. Ancak, sorun şu ki ülkedeki tüm havzalar içinde Karadeniz ve Akdeniz havzaları ile, Fırat ve Dicle havzalarında fazla suyumuz bulunurken, diğer akarsu havzalarında yeterli suyumuz yok ve bu bölgeler ciddi su sıkıntısı yaşamaya adaylar. Doğu Karadeniz havzasının yıllık ortalama su potansiyeli ve verimliliğine baktığımızda Türkiye'de üçüncü sıradadır(birinci sırada Fırat havzası ikinci sırada Dicle havzasıdır). Bunun anlamı, ülke içindeki eşitsiz su kaynakları dağılımından dolayı, Doğu Karadeniz halkı olarak mevcut su kaynaklarımızı sadece kendimize saklayamayacağımızdır. Yani, bir nevi, “komşuda pişer, bize de düşer” durumu olacaktır.

Yapılan araştırmalar su talebinin son 25 yıl içinde %60 arttığını gösteriyor. Uluslararası kriterlere göre, bir ülkenin su zengini olabilmesi için kişi başına düşen yıllık ortalama su miktarının en az 10.000 m³ olması gerekirken, bu miktar Türkiye‘de 1.430 m³. Bu demektir ki, sanılanın aksine Türkiye su zengini değildir.

 

Genel durumu açıklamak gerekirse, bilindiği üzere, bugün insanlık çok büyük bir susuzluk tehditiyle karşı karşıyadır. Küresel ısınma yanısıra hızlı nüfus artışı, çarpık kentleşme, sanayileşme, çevre kirlenmesi, bilinçsiz su tüketimi ve Türkiye'nin yarı kurak bir iklim kuşağında olması önümüzdeki yıllarda ciddi su sıkıntısı yaşayacağımızı gösteriyor. Ayrıca, Türkiye'de su kaynaklarının bulunduğu bölgeler ile endüstrinin yoğunlaştığı bölgelerin dağılımının uyumsuzluğu söz konusudur. Yani, devlet suyu bizden çekip, endüstrisinin yoğun olduğu bölgelere su aktarmanın planını yapmaktadır.

Yapılan araştırmalar su talebinin son 25 yıl içinde %60 arttığını gösteriyor. Uluslararası kriterlere göre, bir ülkenin su zengini olabilmesi için kişi başına düşen yıllık ortalama su miktarının en az 10.000 m³ olması gerekirken, bu miktar Türkiye‘de 1.430 m³. Bu demektir ki, sanılanın aksine Türkiye su zengini değildir.

Resmi kaynaklara göre, Türkiye'de hali hazırda kullanılabilir yerüstü su potansiyelinin %33.15'inden faydalanılabilmekte olup, % 66.85'i henüz kullanıma sunulamamıştır. Buradaki yerüstü su potansiyelinden kasıt, akarsular, derelerdir. Yani, “sularımız boşa akıyor” denildiğinde, bilinmeli ki buradaki anlam, “bu dereler boşu boşuna akıyor” dur. Derelerin boşuna aktığını söylemek hangi mentaliteye sığıyorsa artık!

Peki, su kaynaklarının hoyratça tüketilmesinin karşısında nasıl durulacak?
Doğu Karadeniz için su kaynakları açısından zengin bir bölge olduğunu söylüyoruz. Peki, su kaynaklarının hoyratça tüketilmesinin karşısında nasıl durulacak? Jeoloji uzmanlarına göre, gereken şey Doğu Karadeniz havzasının koruma-kullanma dengesi gözetilerek bir eylem planı hazırlanmasıdır. Bu plana göre mevcut kaynağın kısa, orta ve uzun vadede korunması ve kullanması politikaları oluşturulması gerekmektedir.

Elbette sorun sadece köylünün suyu nasıl kullandığıyla bitmiyor. Bölge üzerinde oynanan oyunlar, yarardan çok zarar getiren işlemler en büyük zararı veriyor.

Akarsularımızın büyük düşmanları
Yıllar önce Fırtına Vadisi üzerinde bir Hidroelektrik Santrali kurulması planlanmıştı. Fakat, ilgililer doğal kaynakları tahrip etme konusunda hırslarını alamamış olmalılar ki, bu sefer de Fındıklı Abu(Çağlayan) vadisine göz diktiler. Yapımı düşünülen 3 adet santrala karşı çıkan çevre gönüllüleri tarafından kaleme alınan yazıda şöyle deniliyor;

“Türkiye genelinde üretilen toplam enerjinin ancak binde 3'ünü karşılaması düşünülen santrallerin kurulmasında dere suyunun yüzde 96'sının kullanılması durumunda kalan yüzde 4'ü derelerin alüvyon yapısı nedeniyle yatakta kaybolacak, dereye akan kanalizasyonlarla birlikte çay üretimi için kullanılan gübrelerdeki atıkların yağmur suları ile yataklara akması sonucu oluşacak yosunlaşma, bataklık, sivrisinek başta olmak üzere her türlü pislik ve koku bulaşıcı hastalıklara neden olurken bölge insanının sağlığı ciddi anlamda tehdit altında kalacaktır.”

Yukarıdaki “Türkiye genelinde üretilen toplam enerjinin ancak binde 3'ünü karşılaması” ifadesinin üzerinde duruyorum. Böylesi bir gerçek ortadayken, vadiye 3 santralı dikmek isteyenlere hem cahil, hem cani demek haksızlık mıdır? Bu, pire için ceket yakmaya benzemez mi? Hani dedik ya, Doğu Karadeniz havzası Türkiye'nin en zengin 3 havzasından biridir, ayrıca dünyanın en zengin bitki örtülerinden birine sahiptir; ortada bir zenginlik, bir güzellik var ise, güya ‘kamu yararı' adına, böyleleri hemen türerler.

Suyun ticarileşmesi
Bu arada, biraz da piyasadan, yani suyun ticarileştirilmesinden bahsetmek isterim. Şehirlerde yaşayanlarınız bilir, artık musluk suyuyla çay demleyemez hale geldik. Bunun üzerine, yaz boyunca yaşanan su sıkıntıları vesaire derken, 2007 senesinde ambalajlı su(şişe suyu ve damacana su) tüketimi 7 milyar litreyi geçti, ki bu sadece kayıtlı olan firmalar tarafından satılan su miktarı. Kayıtsız olarak yapılan su satışlarını da eklersek, bu bana göre 10 milyar litreyi bulur. Maden Suyu Üreticileri Derneğine göre, 2006 senesinde ise ambalajlı su tüketimi %20 civarında arttı. Yapılan toplam ambalajlı su satışlarının %80'inin 19 litrelik damacana su olduğunu, ve insanların maddi güçleri dahilinde yemek yapımında dahi bu suları kullandıklarını belirtmek gerekir. Önümüzdeki senelerde, şehirleşme ve su kirliliği nedeniyle su piyasasında müthiş bir büyüme potansiyeli var. Ayrıca, suların kirlenmesi halinde, sadece şehirlerde değil, köylerde dahi musluktan su içilemeyecek hale gelinecektir.

“Altını önemle çizmek gereken bir şey var; büyük yerli ve yabancı şirketlerin bu piyasaya girmelerinin büyük nedenlerinden biri su kaynaklarından pay almaktır”. Geleceği bir düşünün, bir yerel ya da yabancı şirket için büyük bir su kaynağının sahibi olmak ne büyük bir servettir.

Her ne kadar ambalajlı su piyasasındaki şirket payları oldukça dağınık olsa da(çok sayıda üreticiden dolayı), son yıllarda yabancı şirketlerin paylarının hızla arttığını gözlemekteyiz. 2006 senesinde, piyasa lideri olan Erikli markasının yabancı Nestlé şirketi tarafından alınması ve bir anda lider su şirketi konumuna geçmesi bir örnektir. Lider şirketlerden biri olan bir şirket yöneticisi bana şöyle demişti, “Altını önemle çizmek gereken bir şey var; büyük yerli ve yabancı şirketlerin bu piyasaya girmelerinin büyük nedenlerinden biri su kaynaklarından pay almaktır” . Evet, su üretiminde pahalı olan ambalajlama ve dağıtımdır, su kaynağını kiralamak ise ucuz. Ama, geleceği bir düşünün, bir yerel ya da yabancı şirket için büyük bir su kaynağının sahibi olmak ne büyük bir servettir. Önümüzdeki yıllarda zorlaşan rekabet ortamından dolayı küçük şirketlerin piyasadan çekilmesine, ve su piyasasının birkaç büyük şirketin elinde olmasına tanık olacağız gibi görünüyor.

Dilerim ben 10 sene sonra bir Doğu Karadeniz köyüne gittiğimde şunu duymam, “Bizim burada güzel bir dere akardı, ama kurudu şimdi. Yukarıdan kesmişler herhalde, suyu da satmışlar” .

Ne demiş Orhan Veli?
“Bedava yaşıyoruz, bedava;
Hava bedava, bulut bedava;
… Acı su bedava”

Eğer şanslıysalar, torunlarımız gökyüzüne baktıklarında, görebilecek kadar temiz hava var ise elbette, bulutları bedava izleyebilecekler. Ama, su artık bizim için gerçekten çok acı ve pahalı olacak.

Eylem BOSTANCI - Piyasa Uzmanı

Lazuri.Com / 19.11.2007

Eylem Bostancı

@Eylem Bostancı»»     Derenin Aktığı Yer Sizin, Suyu Değil!     ANA DİLİNDEN AYRI DÜŞMEK