II- HAYVAN ADLARINI ÇIKIŞ NOKTASI YAPAN ANLANDIRMALAR: Hayvanlar da yer adlarının oluşmasında çıkış noktası olabilmektedir. Bu adlandırmalar genellikle  hayvanla yer arasında ilişkilendirilerek yapıpılır. Zûmzczkvzşüzlz: Atmaca taşın yanı; Bpçiaeni: Koçdüzü. Yayla ismi; Meçximtçxi: İşkembe, mide gibi iç organların tümünün ortak adı. (Bu yere böyle bir ad verilmesinin nedeni burada bolca işkembe leşlerinin bulunmasıdır. Burası tenha ve barınmaya elverişli bir olduğu için yabani hayvan bolca bulunur. Yabani hayvanlar boğdukları evcil hayvanları burada yerler ve leşlerini de buraya bırakırlar); Mpnéznzrzüzni/mtnéznzrzüzni:: Mpnéznz’nın (=Küçük yapılı bir kuş türü) tepesi; Msüvericeğtreri: Ceyalan ölüsü; Mutuimzğzrz: Ayı mağarası; Pmwirzşe: Pirelenilen yer; Éxenidplpxrzsüeri: İçinde atın öldüğü yer.

III- KİŞİ ADLARINI ÇIKIŞ NOKTASI YAPAN ANLANDIRMALAR: Kişi ile, yaşadığı yer arasında bir bağ vardır; insan, yaşadığı yerle birlikte var olabilir. Kimi zaman kişi yaşanan yere damgasını vurur. O yer artık o kişinin adı ile anılmaya başlanır. Bu sadece Lazlar ve Lazca için değil bütün milletler ve diller için de geçerlidir. Yerin kişi isimlerine bağlanarak adlandırılması, o kişiye duyulan minnet borcunun ödenmesi biçiminde değil, doğal seyir içinde olur. Hak edilmiş bir isimlendirmedir buradaki. Bu kişiler genelikle sevilen kişilerdir. Bir biçimde topluma kendini kabul ettirmiş, adını duyurmuştur. Lakaplar, sülale adları, unvanlar vb. olabilmektedir yere verilebilmektedir. Lazca kişi isimleri bugün sülale adları biçiminde hala varlığını korumaktaysa da bunların günlük kullanımı, özellikle resmiyette, çok azdır.  Kişi ile yer arasında bir ilişki kurularak üretilmiştir bu adlar. Kişi, bir çoban, bir arazi sahibi, bir imam, jandarma v.b olabilmektedir. Zliwzyzuzği: Küçük Ali’nin geçici konaklama yeri, yatağı;Amenamağara: Küçük Ahmet’in mağarası; Zôûtlzçzyltğiyzuzği: Abdullah’ın çağırlığı; Zyşenzrtbz: brlşk, Küçük Ayşe’nin deresi; Bzdiçzyltği: İhtiyarın (erkek) çayırlığı; Bzdilivzdi: İhtiyarın (erkek) bahçesi; Bzdiüprt: İhtiyarın (erkek) koruluğu; Bzütrizvlz: Bzütri’nin mzhzllesi; Berğelipnz: Berğeli’nin bzhçesi; Cznctrtbz/ Czncertbz: Canca’nın deresi; Celzşi: yln. Celal’in ...; Çzmzlipnz: Kemzl’in bzhçesi; Çelepnz: Çelen’nin bahçesi; Çtkenimeşe/Çpkenimeşe: Çtkeni’nin Meşesi; Dtrzxipnz: Duraxi’nin bahçesi; Evrepltği: Evre’nin oluğu; Ğprisütrdi: Ğori’nin skurdisi; Ğprivirzji: Ğpri’nin Virzjı; Ğtlipnz: Ğuli’nin bahçesi; Hzyuzwtngi: Hayta’nın kazık gibi dikilmiş sivri taşı; Xzszpnz: Hasan’ın bahçesi; Xirôtaiyzuzği: Xirôtai’nin yatağı; Xtûiepaenz,: Xtûi’nin üst düzlüğü; Xzûiôiüprt: Hzuio’in kprtst; Xpjznzkrz: Hocaya ait arazinin kenarı; İsmzrzüzni: İsmzil’in ueoesi; Üzbzpnz: Üzbz’nın yeri; Üzözlinzcegaz: Üzözlinz’nın aşağı inilen yolu; Üzdveoeaeni: Kadıların düzlüğü; Üzlemstaiüprt: Üalemsuz’un korusu; Üzrzbinzpnz: Üzrzbinz’nın yeri; Üiûpmbzyiri: Üiûp’ntn bayırı; Üiûppnz: Üiûp‘ntn yeni açılmış tarlası; Üiéxz: yln. Meüzlesüiriui’de bir sülale adı. Bu yerin adını Üiéxz  sülalesinden aldığı sanılmaktadır; Üpôidiaeni: Üpôidi’nin düzlüğü; Üpéibpcinz:  Üpéi’nin ktlübesi; Üprutnzdtéxt: Küçük Gürcü’nün ıhlamuru; Ütrtpnz:  Ütrt’ntn yeri; Mzmtdpğlişi: Mahmutoğlu’nun (yeri); Npğtrilivzdi: Noğuri’nin has bahçesi; Ntridinzaeni: Ntridinz’ nın düzlüğü; Ôeûrevzui: : Ôeûre’nin yurdu, yaşadığı yer; Ôeûrevzuirtbz: Ôeûre’nin yaşadığı yerin deresi; Szmzrile: Mzri’nin yeri; Szrzmediaeni: Sarı Ahmet’in düzlüğü; Şzbznipnz: Şaban’ın bahçesi; Şerzyiçzyltği: Şerzyi’nin çayırlığı; Ûzüinzozéxz: Ûzüinz’nın derme çatma evi, Ûzôewi: Ğvandi yaylasına giderken çobanların sonbaharda geçici olarak kaldıkları yerin adı; Ûzwiüeri: 1. Zehirli ot. 2. Ûzwi’nin iyisi; Ûpozlirzüzni: Upo Zli’nin ueoesi; Ûtrzaeni: Ûtrz‘nın düzlüğü; Ûtrzpnz: Ûtrz‘nın bahçesi; Vzryzrzüzni: Vzryz’nın ueoesi; Wzôinzrtbz: Wzôinz’nın deresi; Yzğijizvlz: Yağcının mahallesi; Üprutnzdtéxt: Üprutnz’nın (Küçük Gürcü) ıhlzmtrt; Jzndzrmzüzyz: Jzndzrmz kzyzsı; Bzrbzlipnz:urmş. Kzfz şişiren yer.

IV- BARINAK, İBADETHANE, ÇEŞİTLİ ARAÇ ADLARINI ÇIKIŞ NOKTASI YAPAN ANLANDIRMALAR: Adlandırmalarda barınakların, değirmenlerin, ibadethanelerin, dini sembollerin vb. çıkış noktası yapıldı görülmektedir. Jzmejilempnz: Caminin üst tarafı; Öiüzşipbğe: Oerinin yuvası; Gesûzrzüzni:: Pleki tepesi. Pleki yapımında kullanılan bir taş madeni bulunduğu ve pleki üretildiği için buraya bu isim verilmiş; Gplzoemelenüzle: Yayla evlerinin karşısı; Xzöiui: Haçın üstü; Xinciôiji: Köprünün ağzı, Köprü ayağı; Kzrmzûedplpzaeri: Değirmenin yontulduğu yer; Kzrmzûenzşüzlz: Değirmenin yznı; Kzrmzûertbz: Değirmen deresi; Kvzbzğt: Taş ambar; Üpéibpcinz:  Üpéi’nin ktlübesi; Ütyişüzlz: Kuyunun yanı; Mzndreôiji: Ağılın önü; Mzszrpnz: Kuru ağaçlık; Msüzlegaz: Merdiven yol; Neünzrzüzni: Kapı tepesi; Npbzcene: Otluk; Pmbple: Havuz; Pmbplinzşüzlz: Havuzun yanı; eskijzmeşükzlz: Eski caminin yanı; Çirznicekézoeri: Çürük meruek; Pbzrzşpnz: Üfüleme aracının yeri; Pxvzme: İbadet edilen, dua okunan yer; Pkpszle: Süpürge; Pkpszlegplzgaz: Pkpszlenin yzuz yplt; Ûzüinzozéxz: Ûzüinz’nın derme çatma evi.

V- BİTKİ ADLARINA, ARAZİNİN KULLANIM ŞEKLİNE GÖRE ADLANDIRMALAR: Lazların yaşadığı topraklar bitki örtüsü bakımından çok zengindir. Bir bitkiye (Bir ot, bir ağaç olabilir.) bağlı olarak bir yer anılabilmektedir. Yine, arazinin kullanım şekline göre adlandırma söz konusudur. Zôûtlzçzyltğiyzuzği: Abdullah’ın çağırlığı; Bzdiçzyltği: İhtiyarın (erkek) çayırlığı; Bzdilivzdi: İhtiyarın (erkek) bahçesi; Bzdiüprt: İhtiyarın (erkek) koruluğu; Bzrbzlipnz:urmş. Kzfz şişiren yer; Berğelipnz: Berğeli’nin bzhçesi; Çaçaüoru: Çaça’nın koruluğu; Çzmzlipnz: Kemzl’in bzhçesi; Çelepnz: Çelen’nin bahçesi; Çifûiçzmi: Çifu çzm; Çzmidtrzği: Çamın bolca bulunduğu yer; Öpğpnz: ?; Öpğpnzrzüzni: ?...nın. Ueoesi; Öpröpnz: Bataklık; Özözxpnz:  1.Özözx(i)’nin yzşzdığı yer. 2. Çamurlu yer; Dpbirz: 1. İyi zrzai; Dtrzxipnz: Duraxi’nin bahçesi; Gzleniüpmzûi:: Dışardaki arazi; Ğtlipnz: Ğuli’nin bahçesi; Xzûiôiüprt: Hzuio’in kprtst; Üzbzpnz: Üzbz’nın yeri; Üzlemstaiüprt: Üalemsuz’un korusu; Üzrzbinzpnz: Üzrzbinz’nın yeri; Üiûppnz: Üiûp‘ntn yeni açılmış tarlası; Üprutnzdtéxt: Küçük Gürcü’nün ıhlamuru; Ütrtpnz:  Ütrt’ntn yeri; Limbpépnz: Hayvanlar tarafından yenebilen eğreltilerin bulunduğu yer; Livzdiwtôtûz: Küçük tarla; Mbtlişüzlz: Kirazın yanı; Mpğpnz: Kaçkarların doruklarında yetişen ve taze iken zehirleyici olabilen bir ot türünün yetiştiği yer; Mpğpnzkvzşüzlz: Moğona’daki taşın yanı; Mtlpnz: Karaağaçlık; Mtlpnzçzyi: Karaağaçlık çayı; Méxtlişüzlz: Armudun yanı; Mwtşüzlz: Karayemişin yanı; Mwvenz: Karayemişlik, karayemişin çok olduğu yer; Pmrişüzlz: Eriğin yanı; Pnz: yln. Yeni açılmş, has olmayan tarla, bahçe; Pşüendznilivzdi: Orta bahçe; Pşütrişüzlz: Elmanın yanı; Oimbilpnz:: Sakallık. Ğvandi yaylasında merkezi bir yer adı. Buraya, gürgen ağaçlarının  püsküllü-yosunlu oluşundan dolayı bu isim verilmiş olabilir; Şzbznipnz: Şaban’ın bahçesi; Şzoxt: Kök. (Ğvandi yaylasına giderken bir yer. Burada yol üzerinde bolca ağaç kökleri yer almaktadır. Bundan dolayı bu adı almış olabilir; Şerzyiçzyltği: Şerzyi’nin çayırlığı; Uxirpnz: Fındıklık; Utdelivzdi: Aşağı bahçe; Ûzsütri: Pu vzdisi; Uikmeltği: Dikmelik; Ûtrzpnz: Ûtrz‘nın bahçesi; Tatnçzyltği: Tatn çayırlık Éxembrpnz: İstiriç ağacının bolca bulunduğu yer; Éxemrişüzlz: İsuiriç zğzcının yanı; Wiorpnz: Gürgenlik;

VI- BİR OLAYA, BİR DURUMA BAĞLI OLARAK YAPILAN ADLANDIRMALAR: Halk, kendisini etkileyen olayları belleğinde gelişrirerek, efsaneleştirerek yaşatır. Zamanla söz konusu olayın kahramanları unutulur. Fakat olay bir yerin kimliğinde yaşamaya devam eder. Kimi zaman da sürekli yaşanan bir şeydir bu olay. Yerin bir özelliği, insanlara bir eylemi yapma imkanı verir. Halk, bu imkanı çıkış noktası yapar adlandırmalarda: Cewpmilt: Yukarıdan seyreumek, gözetlemek, bakmak. Genellikle çevreye hakim yerlere bu ad verilir. Ğvandi’de bu isimde iki yer adı bulunmaktadır; Çirznicekézoeri: Çürük meruek; Öiüzşipbğe: Oerinin yuvası. Buraya perinin yuvası denmesinin sebebi belki de yaşanan somut bir olaydan doalyıdır. Bunu kesin olarak bilmiyoruz; Dplpmtnéxpnz: Yıldızın görüldüğü yer; Dplprznwinpni:: İçinde çıngırak çalının yer. Burası kayalıtır. Ses çok yankı yaptığı için bu ismi almış olabilir; Dplpûzxt: İçinde kırmak; Kzrmzûedplpzaeri: Değirmenin yontulduğu yer. Burada kimler tarafından kaldığı bilinmeyen, yaklaşık bir metre çapında yontulmuş bir değirmen taşı bulunmaktaydı. Bundan dolayı bu isim almıştır. Şimdi bu taş define avcıları tarafından parçalanmıştır; Kvzceépneri: Dikili taş; Kvzûzxeri: Kırık taş; Kvznözreri: Yazılı taş; Meçximtçxi: İşkembe, mide gibi iç organların tümünün ortak adı. Bu yere böyle bir ad verilmesinin nedeni burada bolca işkembe leşlerinin bulunmasıdır. Burası tenha ve barınmaya elverişli bir olduğu için yabani hayvan bolca bulunur. Yabani hayvanlar boğdukları evcil hayvanları burada yerler ve leşlerini de buraya bırakırlar; Msüvericeğtreri: Ceyalan ölüsü; Pxpriceöveri: Yangın evi, yanmış ev; Pxvzme: İbadet edilen, dua okunan yer. Burada eski bir ibadet yeri, kilise kalıntısı olmalıdır; Oimbilzindrz/ Oimbilzyindrz: Sakallının satın aldığı; Oimbilpnz:: Sakallık. Buraya, gürgen ağaçlarının  püsküllü-yosunlu oluşundan dolayı bu isim verilmiş olabilir; Sataple: Bal yeri. Güzelliği ve insana rahatlık veren özelliklerinden dolayı bu ad verilmiş olabilir; Ûpbzceutrgeri: Üstü örtülü göl. Burası üstü toprak yüzeyle örtülmüş göl izlenimi veren bir yerdir; Toeri: Terli. Yokuş ve insanı terleten bir yer anlamında bu isim verilmiştir; Éxenidplpxrzsüeri: Atın içinde  öldüğü yer;  Jzndzrmzüzyz: Jzndzrmz kzyzsı. Bir jandarma burada bulanan uçurumdan düştüğü için buraya bu isim verilmiştir.

VII- İSLAMİYET’TEN SONRAKİ ADLANDIRMALAR: Laz, Karadeniz’in doğu ucunda yaşayan halkın adıdır. M.Ö. I. Yüzyıldan beri bu adın kullanıldığı bilinmektedir. Lazlar yaşadıkları her bölgede yerleşik kültürlerini yaratmayı başarmışlardır. Tarih içinde, Abkhazlar, Gürcüler, Ermeniler, Rumlar ve Türklerle yan yana yaşamışlar, bu halklarla ticari, askeri, politik ilişkiler içinde olmuşlardır. Bu halklarla karşılıklı etkiler söz konusu olmuştur. Bu yüzden, çeşitli uygarlıklar ve dini inançların izlerini Lazca yer adlarında görmek mümkündür.

Lazlar, Osmanlı’nın Karadenizin doğu ucuna tamamen hakim olmasından sonra (XVI-XVII. yüzyıllar) tedrici olarak Hıristiyanlıktan Müslümanlığa geçmişlerdir.  Bu, Kafkas kültür kuşağından Arap merkezli Ortadoğu kültür kuşağına açılmak anlamına gelir ki bunun dilede de yansımaları olmuştur. 

Türkiye Cumhuriyeti döneminde başlatılan Türk uluslaşma hareketinden Laz dili ve kültürü de olumsuz yönde etkilenmiştir. 1960 sonrası yaygınlaşan çay tarımı geleneksel üretimi tasfiye etmiş, Laz dili ve kültürünün gelişme dinamiklerini kurutmuştur.

Zliwzyzuzği: Küçük Ali’nin geçici konaklama yeri, yatağı; Amenamağara: Küçük Ahmet’in mağarası; Zôûtlzçzyltğiyzuzği: Abdullah’ın çağırlığı; Zûmzczkvzşüzlz: Atmaca taşın yanı; Zyşenzrtbz: brlşk, Küçük Ayşe’nin deresi; Bzdiçzyltği: İhtiyarın (erkek) çayırlığı; Celzşi:  Celal’in (yeri); Çzmzlipnz: Kemzl’in bzhçesi; Çifûiçzmi: Çifu çzm; Çtktri: Çtktr; Çzmidtrzği: Çamın bolca bulunduğu yer; Çznzkyzuzği: Çznzk yatağı; Delirtbz: Deli dere; Derebzşi: Derebaşı; Xzszpnz: Hasan’ın bahçesi; Xzûiôiüprt: Hzuio’in kprtst; Xojanakra: Hocaya ait arazinin kenarı; İsmzrzüzni: İsmzil’in ueoesi; Üzdveoeaeni: Kadıların düzlüğü; Üzlemstaiüprt: Üalemsuz’un korusu; Üzyzltği: Kayalık; Mzmtdpğlişi: Mahmutoğlu’nun (yeri); Ntridinzaeni: Ntridinz’ nın düzlüğü; Szrzmediaeni: Sarı Ahmet’in düzlüğü; Şzbznipnz: Şaban’ın bahçesi; Ûzşiueği: Taş etek; Uikmeltği: Urk. Dikmelik; Ûpozlirzüzni: Upo Zli’nin ueoesi; Ûtalz: Utalz; Tatnçzyltği: Tatn çayırlık; Yzğijizvlz: Yağcının mahallesi; Eskijzmeşükzlz: Eski czminin yznı; ütaeyi: Kuzey.

VIII- HIRİSTİYANLIĞIN İZLERİNİ TAŞIYAN ADLANDIRMALAR:Lazlar, M.S 3. yüzyılda Hıristiyanlığı kabul etmişler, Trabzon'un Osmanlı İmparatorluğu tarafından alınmasına kadar da Hıristiyan kalmışlardır. Yüzyıllarca bu dini benimsemişler, tinsel yaşamlarını bu dinin kurallarına göre biçimlendirmişlerdir. Aslında Lazların yaşamında bulunan İslamiyet dışındaki bütün öğeler Hıristiyanlığın etkilerini taşır. Anca biz burada çok belirgin olanları alacağız.

Xzöiui: Haçın üstü; Pxvzme: İbadet edilen, dua okunan yer. Burada eski bir ibadet yeri, kilise kalıntısı olmalıdır; Ôeûrevzui: : Ôeûre’nin yurdu, yaşadığı yer; Ôeûrevzuirtbz: Ôeûre’nin yaşadığı yerin deresi; Szmzrile: Mzri’nin yeri:

IX- BATIL İNANÇLARA BAĞLI OLARAK YAPILAN ANDLANDIRMALAR: Laz halk inançlarında cin-periye de yer vardır. Cin-peri hihikayelari hala halkın bellklerindedir. Bu inanç bir yere adını bile vermiştir.  Öiüzşipbğe: Oerinin yuvası.

X- GÖK CİSİMLERİNE BAĞLI OALRAK ADLANDIRMALAR: Dplpmtrtnéxpnz: Yıldızın şavkının vurduğu yer, Yıldızlı yer; Pmcpre: Güneli, güney, güneşin bol olduğu yer; Wzlenimcpre: Aşağı güneşlik. [Devamı»]

[1] [2] [3] [4]