Uyari: Bu sayfada Lazca sözcükler için "Alboni Font"(yazı karakteri) kullanılmıştır. "Windows \ Fonts" dizininde Alboni Font olmayanlar karakterleri yanlış görecektir. Bunun olmaması için Windows\Fonts dizinine [Alboni Font'u buradan yükleyebilirsiniz]. Ayrıntılı bilgi için Lazuri Font ya da LazuriPC sayfamızı okuyunuz.

"Çocukluğumdan Kalan ve Nerdeyse Unuttuğum Her Şey Var Burada"

Paluri Arzu Kal

Birçoğu artık kullanılmayan ve bazıları evlerin bir köşesinde eskiyi hatırlatan bir anı olarak saklanan bu eşyalar yıllar önce insanlarımızın kullandıkları gereçlerdi. Gelişen teknoloji ile birlikte yerlerini modern gereçlere bırakarak çoğu evlerimizden ayrılmışlardır.

Bunları ilk gördüğümde bazılarının ne işe yaradığını ve hatta birçoğunun adını bilmiyordum. Ama babamın yüzündeki sevinç ve gözlerinin içindeki anlamlı heyecan çok özeldi o an benim için. “çocukluğumdan kalan ve nerdeyse unuttuğum her şey var burada” demişti çocuksu bir heyecanla. Ve sonra aynı heyecanla bana isimlerini ve nasıl kullandıklarını anlatmaya başladı. Sanki o yılları, babaannesinin ona pişirdiği yemekleri, açık ateşin ışığında ders çalıştığı günleri yeniden yaşıyor gibiydi. Açık ateş üzerindeki Üremuli’de asılı Öuüali içinde pişen yemeğin kokusuyla, evin ortasında yanan açık ateşin alevlerinin ışığında ders çalıştığı günleri hep anlatırdı bize. Yine o anı yaşıyor gibiydi bu eşyaları tanıtırken bana.

Nasıl ki gaz alevi ya da elektrik ısısıyla pişen yemekler ile çıtır çıtır yanan odun alevinde pişen yemeklerin tadı bir değilse (ki bu farkı ben deneyerek görmüştüm) eminim bu gereçlerle yapılan yiyeceklerin tadı da asla çelik yada teflon tencerelerdekilerle kıyaslanamazdı.

Dolonöaxaşe ve Onöaxule’de yapılan tereyağı ve ayranın tadını çok iyi hatırlıyordum çocukluk yıllarımdaki Lazona anılarımdan. Hatta babaannem çalkalarken ben de yapmak ister ve bana da yaptırması için ısrar eder rahat vermezdim. Göründüğü kadar kolay olmadığını hatırlayabiliyorum. Lazona’da kaldığım yaz tatillerinde babaannem her sabah Xiûoni tava ile tereyağında Minci (lor peyniri) tavalardı bana. Yemeklerimizi o zamanlar bir Üulina’nın ( küçük arkalıksız iskemle) üzerine koyduğumuz büyük Sini’lerde etrafına dizdiğimiz Üuli’lere (iskemleler) oturarak yerdik. Bir gün yengem ısrarlarıma dayanamamış Sağra’da (ekmek yoğrulan bakır tekne) ekmek yoğurmama izin vermişti. Biraz acemice ve zorlanarak da olsa bu ilk deneme hiç de fena sayılmazdı. O gün yemek yiyen herkese tekrar tekrar ekmeği benim yoğurduğumu söylemiştim. Bunu yapabilmek çocukça bir heyecanla bir büyük gurur vermişti bana. Yine o yıllardan kalan silik bir anının parça parça izlerinde Demoüraûi (el feneri olarak kullanılan bir çeşit basit gaz lambası) ile yukarı köye çıktığımız bir geceyi anımsıyorum. Lazona’da yaşayan, babamın kuzenleri ile yalnız yıldızların ve ayın aydınlattığı bir gecede köye çıkmıştık. Demoüraûi ’nin titrek ışığında gölgelerden ve seslerden ürkerek kuzenlerime iyice sokulmuştum.

Ben, kendimce, Lazona’da yaşadığım çocukluğumdan kalma birkaç yazla ilgili bu anıları hatırlarken babamın kim bilir bütün çocukluğu nasıl da gözlerinin önünden geçmişti….

1) Gresta(Orta boy): Gresta açık ateşe ters kapaklanıp kızarana kadar ısıtılır. Yoğrulan mısır ekmeğinin hamuru içine konur. Üzeri Mşüeri (kumar ağacı) yaprakları ile örtülür. Yaprakların üzerine de yanan ateşten alınan közler konur ve bir kenarda Gresta ’nın kendi ısısıyla ekmek pişmeye bırakılır.

2) Sini: Üulina(küçük arkalıksız iskemle) üzerine konulan Sini yemek masası olarak kullanılır. Etrafına Üuli’ler (iskemleler) dizilerek oturulur.

3)Dolonöaxaşe: Bir hafta boyunca Öuüali’ de biriktirilen süt topraktan yapılan Dolonöaxaşe’ nin içine konur. Üst tarafındaki, ucunda tahta bir daire bulunan çubukla yukarı aşağı vurularak çalkalanır. Böylece yüzeyde yağ birikir. Yüzeydeki yağlar alınır, kalanı ayran olur.

4)Öuüali: İçinde süt biriktirilir. Ayrıca Üremuli ’ ye (açık ateş üzerinde bulunan kanca) asılmak suretiyle içinde yemek pişirilen bakır kaptır.

5)Çupi: Topraktan yapılmış boy boy küplerdir. İçinde turşu yapılır, pekmez saklanır. Küçüklerine tereyağı konur. Ağız kısmı, eritilmiş balmumu içine batırılarak sertleştirilen ve adına Demeûula denen kalınca bir bezle bağlanır.

6) Mosaüali: Ağaçlardan meyve toplamada kullanılır. Elle uzanılamayan yerlerdeki meyveler bu aletle toplanır. Uzun ve yeterince kalın bir çubuğun ucundaki çatalın yardımıyla kopan meyveler çatalın altındaki ağ ya da bez torbaya düşer.

7)Xiûoni tava(büyük boy): Özellikle Ûaüimoni Kapça-Üarğana(sebzeli hamsi) pişirmede kullanılır.

8) Xiûoni tava(küçük boy): Özellikle Minci (lor peyniri) tavalamada kullanılır.

9) Mxeni: Koyun yünü eğirmek için kullanılır. Eğrilen yün ile çorap vs. örülür.

10) Üoôa: Çorba ve benzeri sulu yemekleri tencereden tabağa aktarmak için kullanılan kepçe.

11) Xenöüeli: Meyve ve sebze toplamada kullanılan, üç ayaklı ya da ayaksız, üstten saplı bir çeşit sepet.

12) Enişteşi Tepsi: Normal baklava tepsisinden farkı iki ucunda bulunan tutacaklarıdır. Bu tepsinin özelliği düğünlerde kız tarafından enişteye götürülen baklavanın tepsisi oluşudur.

13) Sağra: Ekmek yoğrulan bakır teknedir. Yoğrulan hamur Üuzina’nın(sobanın) yakınında mayaya gelene kadar üzeri örtülü olarak bekletilir. Genelde üzerine Sini veya büyük bir tepsi örtülür. Daha sonra tepsiye alınan mayalanmış ekmek hamuru Üuzina ya da Gresta da pişirilir.

14)Ûiüina: Sırtta taşınan bir çeşit sepet. Çay, fındık taşıma işlerinde kullanılır. Çarşıya yürüyerek inilen dönemlerde yapılan alış veriş bu sepetlerle köye çıkarılırdı.

15)Gresta(Küçük boy): Özellikle Kapça ceçveri (Ûaüimoni Kapça-Üarğana’ nın daha sulu kıvamda hazırlanıp Gresta’ da pişirilen bir çeşidi) yapmak için kullanılır. Gresta açık ateşe ters kapaklanıp kızarana kadar ısıtılır. Hazırlanan hamsi karışımı Gresta’ nın içine konur. Üzeri Mşüeri(kumar ağacı) yaprakları ile örtülür. Yaprakların üzerine de yanan ateşten alınan közler konur ve bir kenarda Gresta ’nın kendi ısısıyla pişmeye bırakılır.

16) Gresta(Büyük boy): Gresta açık ateşe ters kapaklanıp kızarana kadar ısıtılır. Buğday ekmeği için yoğrulan hamur tepsiye konur, tepsi Gresta’nın içine oturtulur. Üzerine sac ve sacın üzerine köz konularak Gresta’nın kendi ısısıyla pişmeye bırakılır.

17) Ontalaşe: Pamuk kabartmada kullanılan alettir.

18) Onöaxule: Dolonöaxaşe ile aynı işlevi görür.Bunda küp kulpundan tutularak ileri geri çalkalanır. Ağız kısmına eritilmiş balmumu içine batırılarak sertleştirilen ve adına Demeûula denen kalınca bir bez bağlanır.

19)Puci Öuüali: İçinde ineğin yemesi için bulamaç vs. pişirilen büyük bakır kap.

20) Sağani: Yemek yerken kullanılan bakır tabak.

21) Lengene: El yıkanırken altına konan bakır kap. Misafir geldiğinde oturduğu yerde elini yıkaması için kullanılırdı.

22) Demoüraûi: Şişeye gaz doldurulur ve içine bez parçası sarkıtılarak yakılır.Aydınlanma için kullanılan, el feneri işlevi gören, bir çeşit basit gaz lambasıdır

23) Parçina: Bir çeşit bakır sürahi. Süt sağmak için de kullanılır.

Nisan 2004

Paluri Arzu Kal

Mutfaklardan Taşan Öyküler     Opordace Teona...     Erdal Bayrakoglu (Söylesi)     Gzamsinepe Süala Lazona     Elestiri mi Haset mi?     Yemek Kültürü Yaşayan Bir Kültürün Ölmesi Mümkün Değildir...     Karadeniz'e Kavuşmak Eve Kavuşmaktı     "Kanser" Kader Değil...     Genç Yetenekler Umut Veriyor(Röp: Oktay Üst)     Nananena Ndğa     Kolhis Tasarımları!     İsim hakkında yapılması gerekenler ve dilekçe örneği     Mahkeme Kararıyla Lazca İsim     Ve sonunda HAYDE...     Lazuri yoxope – Lazca isimler(derleme)     Angepe, Mutfak Eşyaları     Nozitape-Atasözleri(derleme)     Eski eşyalar     Lazonada bir bayram     Hey Gidi Karadeniz