"Besena üuüulina
Va caxunen üulina
İrdasi cexedasen
Noğame senduğina"

(Didinana )

Köye Yolculuk

Arûaşeni'de fazla kalmadım. Otobüsten iner inmez köye araba buldum. Dayımın nalbur dükkanında bir süre bekledikten sonra yola koyuldum. Minibüs şöförü merkez köydendi. Yolcuların çoğunu tanımıyordum. Birtek Nuri Ôaôu bizim Xaliüanadandı. ''Bizim anksi kızımız geldi'' dedi lazca olarak yanındakilere. Kulaklarıma kadar kızardım. Suçluluk duygusuna kapıldım bir an. Politik biri olmayı böyle nitelendiriyorlardı benim insanlarım. Hiç cevap vermedim ona. Duymamazlıktan geldim. Sol görüşlü olmak böylece halk arasında kabul görmüyordu. Yinede okul arkadaşım Memet vurulduğunda ve benim polisle başım derde girdiğinde yanlız bırakmamışlardı akrabalarım. Ardeşene silahları ile birlikte gelmişlerdi. Muhtemel sağcıların saldırılarına karşı beni ve ailemi korumak için. Bunu ömür boyu unutmayacağım. Kendi aralarında yaramaz kızımız diye bana kızsalarda dışa karşı koruma içgüdüsüyle yaklaşıyorlardı.

Nuri Ôaôu nun lafına alınmadım. Biliyorumki haksızlıklara karşı çıkan bizleri yıllar sonra anlayacaklar. Belki bizimle gurur bile duyacaklar.

İlk yerleşim birimi Sifati yi geçerken hala o köprü duruyordu. Birden yol dikleşti. Her an araba yuvarlanacakmış gibi bir his belirdi içimde. Yanımdakilere hissettirmeden korkuyu yaşadım. Oysa arabanın içindekiler her günkü sohbetlerine dalmışlardı. Arabanın bir beşik gibi sallanmasından en ufak bir etkilenme yoktu.

Sifati nin üstünde Zulxa görünüyordu. Uzaktan manzarayı seyrettim. İnsanı meraklandırıyordu bu yerler. Hiç gelinip gidilmezdi. Herkes kendi mezrasına, köyüne kapanıp kalırdı. Oysa okadar yakın yerleşim birimleriydi.

Yolda rastgeldiğimiz yerleşim birimlerinden biri Amgvani idi. Eskiden Dutxe ye yürüyerek çıkan büyüklerimiz bu yerlerde mola verip dinlenirlermiş. Üstelik yük sırtlarında aşılırmış bu yollar. Ardeşene inerken sepetler taşırlar, köye çıkarken alışverişte aldıkları kumanyaları olurmuş. Ne zor bir yaşamdı onlarınkisi. Bu koşullara rağmen hiçde tümüyle göçü düşünmemişler. Topraklarına olan bağlılıkları kalmış.

Yanivati köyünün alt kısmından geçerkentanımadığım akrabalarımı düşündüm. Anneanne tarafım Yanivati köyünden. Annemin kuzenleri hala orada yaşarlar. Çocukluğumda çok götürürmüş Didinana  Nandidi ile birlikte. O gün bu gündür Yanivatiye gitmedim. Tuhaf bir davranış şekli köyler arasındaki iletişimsizlik.

Öaxiraüaniyi dönerken, burada kazalarda ölenleri düşündüm. Defalarca bu dönemeçte arabalar yuvarlanmıştır. Birde Öaxiraüani manilerimize işlediğimiz bir ayrıllık noktası. Köyün adı konulmamış kapısıdır. Öaxiraüaniden dönerken bir heycan duyarım hep. Kale kapısı gibi bir yerden geçmiş gibi olurum.

Köprü başında arabadan indim. Bundan sonraki yarım saatlik yolu yürüyerek aşmam gerek. Araba, köprüyü geçip merkez köyün yolunu tuttu. Bense Xalik’ana mahallesine gidecektim.

Didinana Merkez köyden Xaliüana ya gelin gelmişti. Bir ara, babası ile küsen didinana, yedi yıl baba ocağına ayak basmamış. Öylesine  inatçı bir Laz kadınıydı. Şimdi Xaliüana'nın ileri gelen kadınlarından biri. Her şey ondan soruluyor. Yürürken adımlarım hızlanıyor. Hala; biraz sonra Didinana yı görüp onu kucaklayabileceğime inanamıyorum.

Çay alımevini geçerken orada yaz günleri yaşanan izdihamı düşünüyorum. Didinana ilerleyen yaşına rağmen hala kendi taşır çayı alımevine. Uzaktan onun Aşena Levadi dediği tarlasını görüyorum. O taraftan gitmiyorum. Yolu uzatıp Karmaûe şüaladan geçiyorum. Karmaûe şüala(değirmen yeri) çalışan kadınların bir mola yeri. Orada bir süre mola verip derenin suyu ile ilgileniyorum. Wariüop’ali arıyorum derede.

Karmaûe şüaladan Neâepe şüalaya giden merdivenli yolda yorulduğumu hissediyorum. Oysa yaşıtlarım bu yollarda dans eder gibi sepet sırtlarında, yük sırtlarında dolaşabiliyorlar. Kentli yaşama lanet ederek nefes nefese Neâepe şüalaya varıyorum.

Bir ara durakladıktan sonra Cumaali Raüaniden Didinana'nın evinin kapısına dayanıyorum. Kapı açık duruyor. Pencereli kapıyı dahi kapamamış. Komşudadır diye sesleniyorum. Evin içine bakıyorum. İçinde o kendine özgü koku. Akşam serinliği basmış her yana. Heva Xala ya uğrayıp geldiğimi duyuruyorum.

O sıra Nafiye Ablanın evinden sesler geliyor. O tarafa doğru yöneliyorum. Merdivenleri çıktığım gibi Didinana'nın göğsüne gömüyorum başımı. Bir süre ağlaşıyoruz. Nafiye Ablanın da gözleri doluyor. Didinanayı biraz yaşlanmış buluyorum bukez. Ne de olsa iki yıl geçmiş aradan. Başındaki mandiliyi yukarı doğru bağlamış basma entarisini bir kuşakla belinden kesmiş sevecen bakışlar ile bana bakıyor.

O an tüm yaşadığım olumsuzlukları unutuyorum. Memedin vurulmasından sonra yaşadığım eziyeti, politik ortamın insanı zorda bırakan tüm yanlarını siliyorum hafızamdan. Didinana'nın yanındaydım. İçimdeki bütün gerginlik çözüldü. Sevincime neşeme diyecek yoktu.

Köye çıkarken taktığım eşarp habire başımdan kayıyordu. Kentlerde eşarp takmayan ben Didinana'nın ve arkadaşları'nın gözüne girebilmek için hemen coğrafyaya uyardım. Etek giyer eşarp takardım. Ama beceremiyordum. Bir yazma alıp takacağıma kentli kadınların fular gibi kullandığı ipek eşarpları takardım. Habire eşarbı düzeltir acemiliğimi belli ederdim. Bu kılığımla uymuyordum ortama. Kentlilik bulaşmıştı üzerime. Konuştuğum Türkçenin düzgünlüğü Lazca konuşurkenki cesaretsizlik her an hissediliyordu. Didinana aldırmıyordu buna. Beni hiç bu topraklardan ayrılmamışım gibi bağrına basıyordu.

Bir yerde Didinana'nın benim okumama tepkisini anlıyordum. Okudukça okulu ilerlettikçe kendisinden uzaklaştığımı  hissetmiş olacak, içten içe korkuyu yaşıyordu. O kentlere ve İstanbullu yaşama duyduğu tepkiyi gizlemezdi bizden. Sonuçta kentli bir yaşam uğruna tüm ailesini yitirmişti. Kırk yılda bir uğruyorduk onun yanlız başına yaşadığı ahşap eve.. O tek başına ocağımızı yakıyordu her gün. Aile ocağını söndürmeden köydeki yerimizi koruyordu. Belkide benden başka kimse yoktu dönüp dolaşıp Didinana'nın yanına gelen.

Didinanaya hiç çekmemişim. O esmer bir kadındı. Ben daha çok anne tarafına benzemişim. Oysa ondaki duygusallık ve toprağa bağlılık bendede vardı. Babam hep inadımı annesine benzetirdi. Haklılık payı vardır mutlaka. Nede olsa Didinana beni en çok etkileyen insandı. Onun yaşam anlayışı, doğaya ve toprağa bağlılığı ve onun yaşama meydan okuyan direnci, köydeki erkek işine karışma huyuda beliriyordu bende. Dantel öreceğime politika ile ilgilenen bendim.

Bakalım bu Almanya sevdasına ne diyecekti Didinana. Babama beni gönderiyor diye beddualar edecektir. Tüm yaşadığım olumsuzlukları bir anda bana unutturan köydeki ilk günümü uzun süre unutamadım. İstanbulda köksüz ağaçlar gibiydim yıllarca. Ailem geçim kavgasını verirken, Dutxe'ye geri dönebileceğim anın hayalini kurdum. Geri dönüp Didinana ile aynı mekânı paylaşmak. Oysa beni uzak ülkeler çekiyordu. Öğrenci olayları sebebiyle İstanbulda kalıp, orada okuma şansım kalmamıştı. Köyde ise ortaokul bile yoktu. O halde Almanyaya geçici olarak gitmek bir seçenekti.

Didinanaya bu konuyu kaç günde açarım bilemiyordum. Bir kaç gün birlikte olmanın tadını çıkardıktan sonra yavaş yavaş açmalıyım. İki aylık süreyi iyi değerlendirmeliyim. Son kez özlem gidermeliyim herkesle. Kim bilir bu topraklara ne zaman ayak basarım.

Mayıs 2000, Almanya

Selma Koçiva
E-Mail: kocivasel@lazuri.com