OFLİNE ÇEVİRİ

Kısaltmalar
gyu.	yö.tsz.
yul.	yö.lok.
atn.	yö.yyk.
fur.	yö.dyk.
viw.	yö.dtm.
ark.	yö.dtm.yyk.
arş.	yö.nsz.
xop.	eö.nsz.
sap.	eö.ynl.
fra.	eö.dnl.
ing.	eö.2nl.
lat.	dö.syk.
ös.nsz.	dö.tsz.
ös.ynl.	dö.ytl.
►	dö.btl.
~	/ /

14

istek kipi

14. Hareket fiili: Istek Kipi ( Mesvenapa)

Eylemin gerçeklesmesinin umuldugunu anlatan kiptir. 15. maddede bulunan Emir kipi ile karsilastiriniz. Istek kipi söz dizimi, Bildirme kipi söz dizimi ile aynidir.

14.1. Istek kipi kisa biçimi ( Mesvenapasi müule peri)

14.1.1. Yapim

14.1.2. Çekim

14.1.2.1. Olumlu

{eö.ynl}
► ûaxums atn. viw. ark.
► ûaxuy fur. ars.
► ûaxups xop. çxa.

kiriyor

► dodums ~ doduy { eö.ynl } (kati nesneyi) yere koyuyor

► oxmarams ~ oxmaray { eö.ynl. } kullaniyor

► esüulun ~ esulun {yö.nsz.}

yukari çikiyor

► esüilams { yö. nsz. } yukariya dogru (bir nefeste) çikiyor

Soru biçimi
2. sahis biçimleri bulunmamaktadir.

Örnek (Evuli)

► Bere dixo doxeda ! Çocuksuz kalasin !
► Usüaneli dopxeda ! Sensiz oturayim !
► Toli eyogatvas ! Gözün kapansin !
► Tina , hus bere vati moyona. atn. Herhalde, simdi çocugu getirmeyeceksin.

“To”

Bu edat, anlami güçlendirir, içtenligi belirtir.

► Tolise to moga ! gözünden gelsin, e mi !
► Tisya süimi to ida ! Kurbanim olasin, e mi !

14.1.2.2. Olumsuz ( Mot, Varsa)

Istek kipi olumsuz biçimde, fiilin önüne “mot, varsa” gibi edatlar konur.

14.1.3. Istek kipi kisa biçim + -sis, -is ~ -si, -i

Arûaseni'de burada gösterilen “-si, -i”den baska degiskenler de vardir.

14.1.4. Istek kipi kisa biçim + -is ~ -iz

14.1.5. Istek kipi kisa biçim + si

14.1.6. Istek kipi kisa biçim + - sa

14.1.6.1. Olumlu

► mulun { yö.nsz. } geliyor, gelir

Örnek(Evuli)

► Si moxtasa ma hak giyondra. Sen gelene kadar ben burda bekleyeyim.
► Dulya oçodinasa hak bore. Isleri bitirene kadar buradayim.
► Berepe moviyonasa hak miyondras. Ben çocuklari getirene kadar o burada beni beklesin.

14.1.6.2. var + Istek kipi kisa biçim + sa

► doxedun { yö.nsz } oturuyor, oturur

Örnek(Evuli)

► Si var moxûasa ma soti var vida. Sen gelmeden ben bir yere gitmeyeyim.
► Dulya var oçodinasa mot moxtas. Isleri bitirmeden gelmesin.
► Berepe var moyonasa ma-ti mo mofûa. Çocuklari getirmeden ben de gelmeyeyim.

14.1.7. Istek kipi kisa biçim + -sakis ~ sakiz

14.1.7.1. Olumlu

► doxedun { yö.nsz } oturuyor, oturur

Bu biçimlerle olusturulan cümlemsi, en çok Gelecek zamanla birlikte kullanilmaktadir. Örnekler için bkz. 14.3.1. maddedeki en son örnekler.

14.1.8. Istek kipi kisa biçim + süule ~ üule

“Gelecekte ...-dikten sonra”

► içilen { yö.nsz} (özne=erkek) evleniyor

Örnek(Evuli)

► bere dimorda süule atn. çocuk büyüdükten sonra
► si asüerisen komoxta süule sen askerden geldikten sonra
► si wanas Môolisa mendaxta süule sen seneye Istanbula gittikten sonra
► oöüoma* süul ark[1]. (gelecekte) sen yemek yedikten sonra
► dogiwva* üule çxa. (gelecekte) ben sana söyledikten sonra 

* Bu kelimelerin basinda bulunan “o-” ve “do-” birer Mamtinoba'dir. bkz. 34.

14.1.9. ôi ~ ôri gyu.

Bir eylemin baska bir eylemin öncesinde yapildigini anlatir.

14.2.     Istek kipi uzun biçim (Mesvenapasi gunâe peri)

14.2.1.   Yapim ve çekim

{eö.ynl}
► ûaxums atn. viw. ark.
► ûaxuy fur. ars.
► ûaxups xop. çxa.

kiriyor

14.2.2. Istek kipi uzun biçim + -iz ~ -is [ Viwe ]

Örnek(Evuli)

► nogasa bulu ûayiz : ben çarsiya giderken
► gyari imxor ûayiz : sen yemek yerken
► Arkabisen mobulu ûayiz : Arhavi'den gelirken
► Üomsilugisa bulu ûayiz bazi / gzalepez memager mot ikom nazi. Komsuluga giderken bazen yolda bana rastliyorsun, nazlanma.

14.2.3. Istek kipi uzun biçim + si [Xopa, Çxala]

Gelecekte bir sey yaparken

* Bu kelimelerdeki bastan üçüncü harfler, “- k- ” ve “- m -” birer Tümleç göstergesi'dirler. bkz. 27.

Istek kipi uzun biçim + sa

{eö.ynl}
► ûaxums atn. viw. ark.
► ûaxuy fur. ars.
► ûaxups xop. çxa.

kiriyor

Örnek(Evuli)

► uüaçxe ipismanar' do; omweli unüarûasa. Sonra pisman olacaksin ; besik sallarken. fur [2].

14.2.4.   Istek kipi uzun biçim + sakis ~ sakiz [ ark. xop. çxa. ]

Gelecekte bir sey yapana kadar

{eö.ynl}
► ûaxums atn. viw. ark.
► ûaxuy fur. ars.
► ûaxups xop. çxa.

kiriyor

14.2.5.   Istek kipi uzun biçim + süul [Pilarget]

14.3.     Istek kipi gelecek zaman ( Atxesi ora)

14.3.1.   Çekim

Gelecek zaman çekimi yöreden yöreye büyük fark göstermektedir.

14.3.1.1. Atina (Bati ve Orta kesimler)

{eö.ynl}
► ûaxums : kiriyor

► esüulun {yö.nsz} yukariya dogru çikiyor

► esüilams {yö.nsz} yukariya dogru (bir nefeste) çikiyor

14.3.1.2. Atina dogu kesimi, Çamlihemsin, Arûaseni ve Viwe

{eö.ynl}
► ûaxums ~ ûaxuy : kiriyor ( Vuayel arasinda bulunan /r / fonemi Viwe'de çok yumusak söylenir. Bazen /y / 'ye dönüsür. Bazen de tamamen kaybolur.)

14.3.1.3. Arkabi

{ eö.ynl }
► ûaxums : kiriyor ( Aynen Viwe'de oldugu gibi Arkabi'de de “ ôûaxaye” ya da “ ôûaxae”, “ ûaxanoen” biçimindeki söylenis de yaygindir. )

► esulun { yö.nsz } yukariya dogru çikiyor

14.3.1.4. Xopa

{ eö.ynl }
► ûaxups: kiriyor

Ayrica baska yörelerde oldugu gibi “ôûaxare ~ ôûaxaye ~ ôûaxae” biçimleri de vardir.

14.3.1.5. Çxala

{ eö.ynl }
► ûaxups : kiriyor

* Son hece “-un” önünde son derece hafif [w] konsonu duyulur. Ama bu konsonun telaffuzu olmasa da anlam degismez.

14.3.1.6. Kullanim

Örnek(Evuli)

► Çku Lazuri dobiguraten. Biz Lazca ögrenecegiz.
► Teonak Lazuri isinapasen [3] . Viw. Teona Lazca konusacak.
► Tutastek-ti Lazuri iôaramitasen. ark. Tutaste de Lazca konusacak.
► Çkimi berepek do mteli Lazi berepek Lazuri igargalanen. xop. Benim çocuklarim ve tüm Laz çocuklari Lazca konusacaklar.

Olumsuz (Varenoba)

► Çku ôaûi mutxanepe var ôaten. Biz kötü seyler yapmayacagiz.
► Teona nogasa var idasen. Teona çarsiya gitmeyecek.
► Tutaste çkuni üala var mexûasen. Tutaste bizimle gelmeyecek.
► Si öume var moxtare. Sen yarin gelmeyeceksin.
► Tina, nosi var am ûu do orginase ûu. Atn. Herhalde, aklini kaçirmadi ki yuvarlatsin.

“Varti” edati, “vati” olarak da söylenir. Ayrica “vari ~ vai” edatlari da bunun yerine kullanilir.

Soru

► Haüu disüa si mogare-i ? Bu kadar odunu sen mi getireceksin?
► Teonak Lazuri öarasen-i ? Teona Lazca yazacak mi?
► Berepek Lazuri diguranen-i ? Çocuklar Lazca ögrenecek mi ?
► Si öume moxtare-i ? Sen yarin gelecek misin ?

Olumsuz soru

► Disüape si var mogare-i ? Odunlari sen getirmeyecek misin ?
► Teonak Lazuri var nöarasen-i ? Teona Lazca yazmayacak mi ?
► Berepek Lazuri var diguranen-i ? Çocuklar Lazca ögrenmeyecek mi ?
► Ma opuûe-çkimisa var bidare-i ? Ben köyüme gitmeyecek miyim ?

“Sakis”li cümlemsi ile kullanim

► Si hak orûa sakis ma mutusen var maskurnasen. [4] Sen burada oldugun sürece ben hiçbirseyden korkmam.
► Si çkimda moxta sakis ma-ti skanda meptare. Sen bana geldigin sürece ben de sana gelecegim.
► Si hak doxeda sakis ma giyondrare. Sen burada oturdugun sürece ben seni bekleyecegim.
► Iôaramita sakis Lazuri skidasen. ark. Sen konustugun sürece Lazca yasayacak.
► Si gargala sakis Lazuri skidasunon (skidasen). xop. Sen konustugun sürece Lazca yasayacak. Sen konustugun sürece Lazca yasayacak.

14.3.2.   Ôri + Gelecek zaman

14.4.     Istek kipi geçmis zaman

Geçmiste yapilacak eylemi anlatan biçimdir.

14.4.1. Atina, Çamlihemsin, Ardesen

14.4.2. Viwe

14.4.3. Xopa

14.4.4. Çxala

14.4.5. Arkabi, Xopa, Çxala

Asagidaki biçim Bati ve Viwe'deki biçimlere benzemesine ragmen ayri anlam tasimaktadir. Çogu zaman “-üo~ -üon” eki ile birlikte Dilek kipi olarak kullanilir. bkz 19.

Örnek (Evuli)

► Mo tina , mekçuüo mu iyaserûu. Niye ki (niye yani, ne yani), verse ne olurdu.
► Ma nogase vidarûu. Ben çarsiya gidecektim.
► Komox ûuüo vorsi iyaserûu. Gelse iyi olurdu.
► Berepek Lazurin öaraserûu. Çocuklar Lazca yazacakti.

[1] Arhavi'nin Pilarget diyalektlerinde
[2] Çamlihemsin Meüalesüirit'te derlenmis bir sarkiya ait sözdür.
[3] ixaôarasere atn. = isinapasen ars., viw. = ilaüirdasen fur. = iôaramitasen ark. = gargalasinon xoô. = konusacak
[4] “Maskurnen: korkuyorum” Hal fiilidir. bkz. 30.11.4.