OFLİNE ÇEVİRİ

Kısaltmalar
gyu.	yö.tsz.
yul.	yö.lok.
atn.	yö.yyk.
fur.	yö.dyk.
viw.	yö.dtm.
ark.	yö.dtm.yyk.
arş.	yö.nsz.
xop.	eö.nsz.
sap.	eö.ynl.
fra.	eö.dnl.
ing.	eö.2nl.
lat.	dö.syk.
ös.nsz.	dö.tsz.
ös.ynl.	dö.ytl.
►	dö.btl.
~	/ /

30

hal fiil

30. Hal Fiil

Madde 11’de anlatıldığı gibi Hal fiillerinin Emir kipi, Yasak kipi, Yeterlik kipi ve Tecrübe kipi bulunmamaktadır. Ayrıca, Perfekt biçimleri de bulunmamaktadır.

Lazcada çok sayıda bulunan Hal fiillerinden kullanımı en yaygın olanlar burada gösterilmiştir.

30.1.Duruş fiili

dgun ~ dgin: Ayakta durmuş haldedir.

Bu Hal fiili biçim ve anlam bakımından “dogutun ~ dodgitun: ayakta duruyor” hareket fiili ile aynı grubu oluşturmaktadır.

Örnek(Evuli) 

► Ma nca üala bdgurûi. Ben ağacın yanında duruyordum.
► Si gale mot dgirûi ? yul. Sen neden dışarda duruyordun.
► Hak miti var dgirûu. yul. Burada kimse durmuyordu.
► Şüu berepe şüala bdgurûit. gyu. Biz çocukların yanında duruyorduk.
► Hek mot var dgir ? yul. Neden orada durmuyorsun ?

30.1.1.   Xers ~ Xen : Oturmuş haldedir.

Bu fiil “doxedun: oturuyor; elaxedun: kenarda oturuyor; doxunu: oturma, oturuş, oturmak” gibi başka kelimelerin de bulunduğu aynı grupta yer alır.

Örnek(Evuli) 

► Hak mot va(r) xer ? Neden burada oturmuyorsun ?
► Hak xer-i ? Burada mı oturuyorsun/ Burada oturuyor musun ?
► Hak va(r) xer-i ? Burada oturmuyor musun ?
► Ma tronis pxerûi. Ben iskemle de oturuyordum.
► Si so xerûi ? Sen nerde oturuyordun ?
► Him üulis xerûu. O, iskemlede oturuyordu.

Ncas ~ Cans : Yatmış haldedir.

Kelime grubu: “dicinen ~ dincinen: yatmaya gidiyor; incirs: uyuyor, uyumaya gidiyor; nciri: uyku” vb.

Örnek(Evuli) 

► Çku oxoris bcanûit. Biz evde yatıyorduk.
► Oncires canûu. yatakta yatıyordu.
► Oncires canûu-i ? Yatakta mi yatıyordu; Yatakta yatıyor muydu ?
► Oncires var canûu-i ? Yatakta yatmıyor muydu ?
► Bere so canûu ? Çocuk nerede yatıyordu ?

 Nças ~ Çans: Meyve dalındadır.

Kelime grubu: “içanen: (meyve ağacı) meyve veriyor”

► wo méxuli nças. Bu yıl armut dalında var.
► Gowo méxuli var çanûu. Geçen yıl armut dalında yoktu (armut vermemişti).
► Méxuli var ças-i ? Armut dalında yok mu ?
► Gowo, méxuli, mbuli do uşüuri-ti var çanûu. Geçen yıl armut da, kiraz da, elma da vermedi.

 Şun ~ Şuns: (Birşey onun) hatırındadır.

Kelime grubu: “gvaşinen: hatırlıyor; goyşinams: hatırlamaya çalışıyor, anıyor; guşinams: ona hatırlatıyor”

Örnek(Evuli) 

► Ğoma mi moxtu, kşun-i ? Dün kimin geldiğini hatırlıyor musun ?
► Ma ğoma mi moxtu, var mşun. Ben, dün kimin geldiğini hatırlamıyorum.
► Ğoma mi moxtu, var kşun-i ? Dün kimin geldiğini hatırlamıyor musun ?
► Mağodespe ğomaşa komşuûu. Başımıza gelenleri düne kadar hatırlıyordum.

30.2. Uüpren ~ Uüproms ~ Uüprems : Bir şeyin eksikliğini duyuyor.

*“-ems, -eman, -emmûu, -emûes” ile bitenler Pilarget’teki biçimlerdir.  

Örnek(Evuli) 

► Ar oxori komiğurûu, ar oxori şüva miüprerûu. Bir evim vardı, bir ev daha lazımdı.
► Çku çkar mutu var miüproman. Bizim hiçbir şeye ihtiyacımız yok.
► Ûüva mu giüprenan ? Sizin neye ihtiyacınız var/ Size ne lazım ?
► Ûüva mutu giüprenan-i ? Size bir şey lazım mı ?

30.3. Sahiplik fiili

Uyonun : (Canlı varlıklara) sahiptir.

► miyonun: (canlı bir varlığa) sahibim
► miyonurûu: (canlı bir varlığa) sahiptim
► miyonurûas: (canlı bir varlığa) sahip olayım
► miyonurûasen: (canlı bir varlığa) sahip olacağım

* Arhavi’de “miyonurûanoren, ...” biçiminde olur.

Not: “Miqo(n)un...” yerine “miqorun...” biçimleri de gözlemlenmiştir.

Örnek(Evuli) 

► Amus ar bere uqouûu. xop. Bunun bir çocuğu vardı.
► Xçinis mamuli uqouûeren. xop. Yaşlı kadının bir horozu varmış.
► Ma miti var miyonuûu. atn. Benim kimsem yoktu.
► “Hem meûa cuma var miyonunan” ya uwves doren.[1] ark. “Ondan başka kardeşimiz yok” demişler.
► Ar bereşe made miti giyonun-i ? Bir çocuktan başka kimsen var mı ?

Uğun: (Cansız bir varlığa) sahipti.

► iğun: (cansız bir valığa) sahibim
► miğurû: (cansız bir valığa) sahiptim
► miğurûas: (cansız bir valığa) sahip olayım

Örnek(Evuli)

► Man ar dergi okro miğun. Bir küp altınım var.
► Ma çkar mutu var miğun. Benim hiçbir şeyim yok.
► Ma mteli mutxanepe komiğuûu. Benim herşeyim vardı.
► Si, okrope so giğun ? Senin altınların nerede ?
► Öume öanda miğun do mitis var gicoxapt. Yarın düğünüm var, ama, hiçbirinizi davet etmiyorum.

Uâun ~ Uâin: Onun sahip olduğu bir varlık yerde duruyor.

► miâun ~ miâin: benim bir şeyim bir yerde duruyor

► miâurûu ~ miâiûu: benim bir şeyim bir yerde duruyordu

► miâurûas ~ miâiû: benim bir şeyim yerde dursun

30.4. Âun ~ âin: (Terkedilmiş halde bir yerde) duruyor.

► bâur ~ bâir: ben (bir yerde) duruyorum
► bâurrûi ~ bâiûi: ben (bir yerde) duruyordum
► bâurûa ~ bâiû: (bir yerde) durayım

30.5.. Adlanma fiili

İsme sahip olan kişi Datif olur.

“Onun adı” yalın olur.

Coâun gyu. Gyoâin viw. Onun adı ...-dır.

Batı

► cemoâun: benim adım ...-dır
► cemoâurû: benim adım ...-idi>
► cemoâurûas: benim adım ... olsun

Viwe

► gemoâin: benim adım ...-dır
► gemoâiiû: benim adım ...-idi
► gemoâiûas: benim adım ... olsun

Coxonss ark. xop. çxa. Onun adı ...-dır.

► Kelime grubu: coxo: isim; ucoxams: çağırıyor; ocoxu: çağırma, çağırmak
► mcoxons: benim adım ...-dır
► mcoxonû: benim adım ...-idi

Örnek(Evuli)

► Si mu gcoxons ? Senin adın nedir ?
► Ma Gubazi mcoxons. Benim adım Gubazi’dir.
► Si Teona gcoxons. Senin adın Tena’dır.
► Hemuz Şana coxons. Onun adı Şana’dır.
► Çkin Moni mcoxonan. Bizim adımız Moni’dir.
► Si mu gcoxonûu ? Senin adın ne idi ?

30.7.      Uşüun ~ Uçkin : Biliyor.

Batı

► mişüun: biliyorum
► mişüurûu: biliyordum
► mişüurûas: bileyim

Doğu

► miçkin: biliyorum
► miçkiûu: biliyordum
► miçkiûas: bileyim

Örnek(Evuli)

► Man, si nam svas xer, var miçkin. Ben, senin nerede oturduğunu bilmiyorum.
► Çkin Lazuri miçkinan. Biz Lazca biliyoruz.
► Çkin Lazuri var miçkiûes-i? Biz Lazca bilmiyor muyduk ?
► Şüu süani yoxo mişüuran. Biz senin adını biliyoruz.
► Ma çkar mutu var miçkin. Ben hiçbir şey bilmiyorum.

30.8.    Unon : İstiyor.

Doğu

► minon: istiyorum
► minû: istiyordum
► minûas: isteyeyim

Örnek(Evuli)

► Si(n) éxeni ginon-i? Sen at mı istiyorsun?

► Man tkvani ôaûinoba var minon. Ben sizin kötülüğünüzü istemiyorum.

► Çku tkvani steri bere var minonan. Ben sizin gibi çocuk istemiyorum.

► Ma jur biöi minûu. Ben iki erkek çocuk istiyordum.

► Xut bozo var minûu. Ben beş kız istemiyordum.

30.9.      Duygu fiili

30.11.1. Anciren: Uykusu var.

Kelime grubu: incirs: uyuyor; nciri: uyku; oncire: yatak; onciru: uyuma, uyumak

Örnek(Evuli) 

► Ma var manciren. Benim uykum yok.
► Si ganciren-i ? Senin uykun var mı ?
► Ma manciras. Benim uykum olsun.
► Biöepes ancireran. Erkek çocuklarının uykusu var.
► Bozopes-ti ancirûes. Kızların da uykusu vardı.

 Awunen ~ Awüunen : Onun (bir yeri) ağrıyor.

Batı

► mawunen: benim (bir yerim) ağrıyor
► mawunerûu : benim (bir yerim) ağrıyordu
► mawunas: benim (bir yerim) ağırsın

* “mawunerûas” vs. biçimleri de gözlemlenmiştir.

Doğu

► mawüunen: benim (bir yerim) ağrıyor
► mawüuneûu : benim (bir yerim) ağrıyordu
► mawü: benim (bir yerim) ağırsın

Örnek(Evuli) 

► Ti mawunen. Başım ağrıyor.
► Si korba gawüunen-i ? Senin karnın ağrıyor mu ?
► Si guri gawüuneûu-i? Senin miden ağırıyor muydu ?
► Üibri mawunen. Dişim ağırıyor.

Ançaminen ~ Açaminen: Onun (bir yeri) kaşınıyor.

► mançaminen: benim bir yerim kaşınıyor
► mançaminerrûu: benim bir yerim kaşınıyordu

Kelime grubu: inçamins: kendini kaşıyor; unçaminams: başkasını kaşıyor; onçaminapams: başkasına kaşıtıyor; onçaminu: kaşıma, kaşınma, kaşınmak

Örnek(Evuli) 

► Ma xe mançamins. Benim elim kaşınıyor.
► Si ti gançamineûu-i? Senin başın kaşınıyor muydu?
► Si üaôula var gançaminen-i ? Senin sırtın kaşınmıyor mu ?

 Aşüurinen ~ Aşkurnen: korkuyor

Kelime grubu: şüurdun: korkuyor; oşüurinams ~ oşkurnams: korkutuyor; şüurina ~ şüurna: korku.

Batı

► maşüurinen: korkuyorum
► maşüurinerû: korkuyordum
► maşüurinas: korkayım

Örnek(Evuli) 

► Ma var maşüurinen. Ben korkmuyorum.
► Si gaşüurinen-i? Sen korkuyor musun ?
► Si müyapuşen gaşüurnen-i? Sen çakaldan korkuyor musun.
► Si mişe gaşüurinen ? Sen kimden korkuyorsun ?
► Hamuz mitişen var aşkurnen. O kimseden korkmuyor.

 Apsen

► mapsen: çişim var
► mapserû: çişim vardı