OFLİNE ÇEVİRİ

Kısaltmalar
gyu.	yö.tsz.
yul.	yö.lok.
atn.	yö.yyk.
fur.	yö.dyk.
viw.	yö.dtm.
ark.	yö.dtm.yyk.
arş.	yö.nsz.
xop.	eö.nsz.
sap.	eö.ynl.
fra.	eö.dnl.
ing.	eö.2nl.
lat.	dö.syk.
ös.nsz.	dö.tsz.
ös.ynl.	dö.ytl.
►	dö.btl.
~	/ /

34

mamtinoba

34.      Mamtinoba(Olumluluk vurgulama ekleri)

Dört çesit mamtinoba vardır.

► “o-”
► “do-”
► “menda-”
► “ko-”

Mamtinoba, fiillerin en başına gelen ektir. “Na-”lı cümlemsilerde ve fiilimsilerde (fiil-isim, fiil-sıfat, fiil-zarf) kullanılmaz.

32.1. Mamtinoba “o-”

Mamtinoba “o-” ile Fiil-isim başeki “o-”yu karşılaştırınız. bkz. 39.1.2.

Fiil başı “o-” ile karşılaştırınız. bkz. 45.5.3.

► Daima vurgulu telaffuz edilir.
► Başlı fiillerde^[1] kullanılmaz.
► Sadece şahıslı fiillerin başına gelir.
► Fiilin kök öneki “ø-” ise Emperfekt biçimlerde kullanılmaz.
► Fiilin kök öneki “i-(2)” veya “i-/ u-” ise Emperfekt biçimlerde de kullanılır.

Mamtinoba “o-” arkasına gelen /i/ fonemi bazen /y/ ’ye dönüşür.

Aşağıdaki Mamtinoba’lı ile Mamtinobasız cümleleri karşılaştırınız.

► Mik şüpmu ? Kim yedi ?
► Nanak şüpmu. Anne yedi. (Eylemi yapan kişiyi vurgular)
► Nanak oşüpmu. Anne yedi. (Yapılan eylemi vurgular)
► Kçinik gyari öu. Yaşlı kadın yemek pişirdi.
► Kçinik gyari oöu. Yaşlı kadın yemek pişirdi.
► Ma berepes uşüuri pçi. Ben çocuklara elma yedirdim.
► Ma berepes uşüuri opçi. Ben çocuklara elma yedirdim.

Aşağıdaki iki fiil, Batı diyalektlerinde Mamtinoba “o-”ludur. (Doğu diyalektlerinde bu iki fiilin karşılığı, Mamtinoba “o-” değil, Fiil başı “o-” ile başlamaktadır. bkz. 45.53.

32.2. Mamtinoba “do- ”

Mamtinoba “do- ” ile fiil başı “do- ”yu karşılaştırınız. bkz. 45.6., 45.7.

32.2.1.  Biçim

“d-” : “i, o, u” önünde

“d(v)-” : “a” önünde

Ayrıca, Pazar diyalektlerinde “vi-, vu-, mi-, gi-” önünde bulunduğunda “de-” şeklini alır.

32.2.2.  Kullanım(Oxmaru)

► Başlı fiillerde kullanılmaz.
► Daima vurgulu telaffuz edilir (Vuayel önünde “d-, dv-” şeklini aldığında vurgusu hemen arkasına gelen vuayele geçer.)
► Fiilin kök öneki “ø-” ise Emperfekt biçimlerde kullanılmaz.
► Fiilin kök öneki “i-(2)” veya “i-/ u-” ise Emperfekt biçimlerde de kullanılır.

Aşağıdaki örneklerde kullanımı gösterilmiştir.

Aşağıdaki Mamtinoba’lı ile Mamtinoba’sız örneklerini karşılaştırınız.

► Ma da-şüimis oxori vuüpdi. Ben kız kardeşime ev inşa ettim.
► Da-şüimis oxori vuüpdi. Ben kız kardeşime ev inşa ettim.
► Ma da-şüimis oxori devuüpdi. Ben kız kardeşime ev inşa ettim.

32.3. Mamtinoba “menda-”

32.3.1.  Biçim

“mend-”: vuayel önünde

“mende-” : “vi- ~ bi-, vu- ~ bu-, mi-, gi-” önünde

32.3.2.  Kullanım(oxmaru)

Mamtinoba “menda-” ancak, “gitmek”, “götürmek” ya da “göndermek” anlamına gelen çok az sayıda fiilde kullanılmaktadır.

► Başlı fiillerde kullanılmaz.
► Genellikle Emperfekt biçimlerde kullanılmaz (Pazar diyalektlerinde istisna bulunmaktadır).

Pazarlı veya Çamlıhemşinli Laz iseniz konuştuğunuz Lazcada iki çeşit “menda-” eki var olduğunu biliyorsunuz.

► menduyonams (1): (Canlı bir varlığı) götürüyor.
► menduyonams (2) : (Canlı bir varlığı) zorla alıp götürüyor; ısrar ederek alıp götürüyor.

► Cuma-muşis a korme menduyonu: Erkek kardeşinden (zorla, ısrar ederek) tavuk aldı, alıp götürdü.
► Cuma-muşis korme var menduyonu: Erkek kardeşinden (zorla/ israr ederek) tavuk almadı.

► menduğams (1): (Cansız bir varlığı) götürüyor.
► menduğams (2) : (Cansız bir varlığı) zorla alıp götürüyor; ısrar ederek alıp götürüyor.

► Da-şüimis a xami mendevuği. Kız kardeşimden (zorla/ ısrar ederek) bir bıçak aldım.
► Da-şüimis xami var mendevuği. Kız kardeşimden (zorla/ ısrar ederek) bir bıçak almadım.

“Menduyonams”(1) ile “menduğams”(1)’deki “mend-” eki burada anlatılan Mamtinoba’dır. “Menduyonams”(2) ile “menduğams” (2)’deki “mend-” eki ise fiilbaşıdır. bkz. 45.39.

“Menda-” bazı şahıssız fiillerin başına gelebilir.

Atina, şimdiki zamanda kullanımı

► Beres obiraşe menduğams. (1-Mamtinoba) Çocuğa oyuncak götürüyor. (2-Fiilbaşı) Çocuktan zorla oyuncağı alıyor.
► Mitis ôi uüitxaşe noğaşe mendulun. Kimseye sormadan çarşıya gidiyor.

32.4. Mamtinoba “ko-”

32.4.1.  Biçim

“k-” : vuayel önünde

“ho-” : Hopa^[4] ve Çxala’da bazen “ko-” yerine söylenir

32.4.2.  Kullanımı (Oxmaru)

(a)    Başlı fiiller ile kullanılır.
(b)   Bazen başsız fiiller ile de kullanılır.
(c)    Daima vurgulu telaffuz edilir. Vuayel önünde “k-” şeklini aldığında vurgusu hemen arkasına gelen vuayele geçer.

► Mi moxûu ? Kim geldi ?
► Nana moxûu. Anne geldi. (Gelen kişinin anne olduğunu vurgular
► Nana moxûu-i ? Anne mi geldi ? (Gelen kişinin anne olup olmadığı soruluyor)
► Nana komoxûu-i ? Anne geldi mi ? (Annenin gelip gelmediği soruluyor. Annenin gelmesi bekleniyordu)
► Ho, nana komoxûu. Evet, anne geldi. (Annenin geldiğini vurgular)
► Karûali mevoncğonu. Mektup gönderdim.
► Karûali komevoncğonu. Mektubu gönderdi. (Gönderilmesi beklenen mektubu gönderdi.)
► Mazaôu meyemiülimu. Bana nezle bulaştırdı. (Bu beklenen bir durum değildi)
► Mazaôu komeyemiülimu. Bana uyuzu bulaştırdı. (Nihayet, beklendiği gibi)
► Lazuri a méiüa mişüun. Az da olsa Lazca biliyorum.
► Lazuri méiüa mişkun. Lazcayı az biliyorum.
► Lazuri a méiüa komişüun. Bildiğim Lazca az, çok değil.
► Lazuri komişüun. Lazcayı biliyorum.
► Ma néaşe cefûi. Ben gökten indim. (Burada önemli olan yapılan eylemden çok eylemin çıkış noktasıdır yani inilen yerin “gök” olması)
► Ma néaşe kocefûi. Ben gökten indim. (Burada önemli olan “inmek” eylemidir.)

[1] Başlı fiil: Fiil başı ile başlayan fiil.
[2] Arûaşeni diyalektlerinde “vuoxi~ buoxi”, Atina diyalektlerinde “vuyoxi”
[3] Lazca gitmek fiili çok köklüdür. bkz. 17.
[4] Ayrıca, Sapanca, Akçakoça, İzmit vs. yerlerde yaşayan 93 Harbi göçmeni Lazlar Xopa ve Batumi diyalektleri kullanmayı sürdürmektedir.
[5] Lazca gelmek fiili çok köklüdür. bkz. 42.